مقدمات ظهور و رجعت - جلسه نوزدهم

مقدمات ظهور و رجعت

جلسه 19

أعوذ بالله السمیع العلیم من الشیطان الرجیم

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله ربّ العالمین وصلّی الله علی محمّد وآله الطاهرین

ولعنة الله علی أعدائهم أجمعین من الآن إلی قیام یوم الدین

مروری بر جلسات گذشته و قوی شدن ظاهر به همراه قوی بودن باطن

موضوع صحبت ما در چند جلسه گذشته این بود که ملاک، میزان و روش مکتب امیر المؤمنین و اهل بیت علیهم السلام و اصحاب ایشان بر این بوده که انسان‌ها از ظاهر و آشکاری به سمت باطن و پنهانی حرکت کنند.

عرض کردیم مقصود ما از این مطلب رفتن به عالم دیگر و اینکه انسان‌ها این حالت جسمانی را نداشته باشند و امام زمان} در عالم دیگری ظهور کنند نیست، آنچه در همین عالم جسمانی در انسان حقیقت، غلبه، اصالت و ارزش داشته و میزان ارزش، بزرگی، رسیدن به توحید الهی و مقامات والای الهیه است امور پنهان، پوشیده، سرّ، باطن و غیبی است که اگر باطن انسان قوی شود ظاهر او هم قوی خواهد شد؛ زیرا ظاهر، چشم، گوش و پای انسان همه به باطن، سرّ و حقیقت پنهانی وابسته است.

بیان دو گروه کوچک بینان عمل و بزرگ بینان آن

در دوستان مشهدی ما یک دوگانگی دیدی وجود دارد:

یک دسته اینگونه هستند که گمان می­گنند ما بخاطر اینکه ولایت، محبّت و اعتقاد به اهل بیت علیهم السلام داریم که بسیار بزرگ، عظیم و نجات دهنده است و اینچنین شفیعان و واسطه‌هایی داریم؛ اگر گناه کردیم مشکلی ندارد و این گناه ما سخت و بزرگ نیست، زیرا آن واسطه‌ها، اولیاء و شفیعان در نزد خداوند بسیار عظیم هستند و دوستان خود را بسیار دوست دارند که حتی یک قطره اشک بر امام حسین علیه السلام آتش دوزخ را خاموش می­کند. در نتیجه به اینجا می­رسیم که مسائل عملی، اخلاقی، رابطه‌های انسانی و ایمانی که بین زن و مرد، دو برادر، دو خواهر، پدر و پسر، دو دوست و دو همکار است در نظر او کوچک بوده و اهمّیّتی نخواهد داشت.

و دسته دیگری می­گویند باید عمل و اخلاق را سخت گرفته و ارزشمند دیده شود و نجات دهندگی امور باطن و اعتقادات بسته به عمل و رفتار و کردار است.

در نتیجه دسته اوّل آن طرف را گرفته‌اند و بزرگ می‌بینند و این طرف کم ارزش و دارای اهمیّت می‌بینند، و دسته دوّم این طرف را عظیم گرفته‌اند و به آن طرف اهمّیّتی نمی‌دهند و بیشترین کوشش خود را در این طرف قرار داده‌اند.

وقتی آب گل آلود می­شود هر کسی می­خواهد ماهی خود را بگیرد و کاری به نتیجه آن ندارد، متأسّفانه دوستان هم از مباحث جلسه گذشته به همین صورت نتیجه گرفته بودند که در جلسه گذشته به صورت مختصر از آن سخن گفته شد.

ایمان به ظاهر و باطن به همراه یکدیگر و ارزش داشتن اعتقاد و عمل با هم

این مطلبی که می­خواهم عرض کنم بسیار عظیم و با ارزش است که انسان می­تواند راه صد ساله را در یک روز بپیماید نه اینکه ایمان، محبّت و فداکاری ما نبست به اهل بیت علیهم السلام و عظمت و بزرگی ایشان مانع راه و سبب گناه، معصیت و کوچک گرفتن منهیّات ایشان شود که در حدیثی فرمودند: تو من، پدرانم و رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم را اذیّت کردی، آن بنده خدا یک مرتبه گفت من چه کرده‌ام؟ حضرت فرمودند: کلمه‌ای گفتی و کاری انجام دادی که تو را از آن نهی کرده بودیم و این کار تو باعث اذیّت من، پدرانم و رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم شد که او توبه کرد و حضرت فرمودند: اصلاح شد.[1]

این موضوع موضوعی بسیار پیچیده و با ارزش است امّا چون معمول انسان‌هایی که از آن سخن گفته و در آن ورود پیدا می­کنند کسانی هستند که فقط در جهت امور باطنی، سرّی، غیبی و معارف به جلو حرکت می­کنند و امور ظاهری را فراموش کرده‌اند و همچنین کسانی که ظاهر، اخلاق، رفتار و روابط را بزرگ دیده و امور باطنی، ولایی و عرفانی را کوچک می­بینند، اکثریّت این زمان یا از گروه اوّل و یا از گروه دوّم هستند که هر دو راه؛ اشتباه، غلط و نادرست است! زیرا امام صادق علیه السلام فرمودند: «إِنَّ قَوْماً آمَنُوا بِالظَّاهِرِ وَكَفَرُوا بِالْبَاطِنِ فَلَمْ يَنْفَعْهُمْ شَيْ‏ءٌ وَجَاءَ قَوْمٌ مِنْ بَعْدِهِمْ فَآمَنُوا بِالْبَاطِنِ وَكَفَرُوا بِالظَّاهِرِ فَلَمْ يَنْفَعْهُمْ ذَلِكَ شَيْئاً وَلَا إِيمَانَ بِظَاهِرٍ إِلَّا بِبَاطِنٍ‏ وَلَا بِبَاطِنٍ إِلَّا بِظَاهِرٍ»[2] گروهی به ظاهر ایمان آوردند امّا به باطن ایمان نیاوردند، ایمان آنها هیچ سودی برایشان نداد و گروهی دیگر به باطن ایمان آوردند امّا به ظاهر ایمان نیاوردند، این ایمان هیچ سود و نتیجه‌ای به آنها نداد و ایمان به ظاهری نیست مگر به همراه ایمان به باطن و ایمان به باطنی نیست مگر به همراه ایمان به ظاهر. پس این دو باید همراه یکدیگر باشند.

سود نداشتن ایمان باطنی هنگام وسیله قرار دادن آن برای تضعیف ظاهر و نتیجه اعمال مطابق با آن

اگر کسی ایمان باطنی ـ که بسیار ارزشمند بوده و یک ذرّه آن به خروار می­ارزد ـ را وسیله‌ای برای تضعیف ظاهر قرار دهد ـ یعنی ایمان و معرفت به باطن را وسیله‌ای برای کوچک، بی‌ارزش دیدن و آزادی در ظاهر قرار دهد ـ؛ باطن خود را از دست می­دهد و آن باطن برای او نتیجه‌ای نخواهد داشت زیرا از آن سوء استفاده کرده است.

خداوند در قرآن کریم دربارۀ یهودی‌ها می­فرماید: {وَقالُوا لَنْ تَمَسَّنَا النَّارُ إِلاَّ أَيَّاماً مَعْدُودَة}، اینها می­گویند: اگر قرار باشد عذاب شویم یک ذرّه و چند روزی بیشتر عذاب نخواهیم شد، خداوند در جواب می­فرماید: {قُلْ أَتَّخَذْتُمْ عِنْدَ اللَّهِ عَهْداً فَلَنْ يُخْلِفَ اللَّهُ عَهْدَهُ أَمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ ما لا تَعْلَمُون}، آیا خداوند با شما پیمانی بسته است که اگر گناه کنید شما را عذاب نمی­کند یا سخنی را که نمی­دانید به خداوند نسبت می­دهید، خداوند با کسی چنین عهدی نکرده، هرکس عمل صالح انجام دهد جزای آن را می­بیند و هرکس عمل فاسد انجام دهد جزای آن را می­بیند.

پیمان خداوند این است {بَلىَ‏ مَن كَسَبَ سَيِّئَةً وَأَحَاطَتْ بِهِ خَطِيَتُهُ}[3]، هرکس گناهی انجام دهد و آن گناه بر او احاطه پیدا کند؛ اهل دوزخ و جاویدان در آن است. انسان وقتی به دنبال گناه رفت؛ آهسته آهسته گناه او بیشتر می­شود و خود را آزادتر دیده و به آن عادت می­کند، خانم‌ها را ببینید، هنگامی ­که در زمان پهلوی می­خواستند چادر از سر آنها بردارند آنها فرار می­کردند امّا الآن چادر به سر کردن چقدر برای آنها سخت است، آهسته آهسته گناه شخص زیاد می­شود تا {أَحَاطَتْ بِهِ خَطِيَتُهُ}، گناهانش بر او احاطه پیدا می­کنند و تمام اطراف او را فرا می­گیرند، این همان چیزی است که اهل بیت علیهم السلام می­فرمایند: «إِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ الرَّجُلَ‏ الْقَاذُورَةَ»[4]، خداوند انسانی که سر تا پای او را نجاست فرا گرفته دشمن می­دارد.

دو شرط سادات برای احترام؛ رها نکردن راه رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم و آلوده نشدن به گناه

چگونه می­شود سر تا پای مؤمن را نجاست فرا بگیرد؟ فرمودند: چون زیاد گناه می­کند. همینطور درباره ساداتی که به عقیده ما و طبق فرمایشات اهل بیت علیهم السلام این همه ارزش دارند و اگرچه گنهکار باشند باید به آنها احترام بگذاریم؛ رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: سادات خوب را بخاطر خودشان و سادات بد را بخاطر من احترام کنید،[5] امّا وقتی از امام رضا علیه السلام در مورد عام یا خاص بودن حدیث «النَّظَرُ إِلَى ذُرِّيَّتِنَا عِبَادَةٌ؛ نگاه به فرزندان من عبادت است»، سؤال کردند حضرت فرمودند: این حدیث تمام فرزندان رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم را شامل می­شود؛ امّا با دو شرط:

اوّل: «مَا لَمْ يُفَارِقُوا مِنْهَاجَهُ»، مادامی که عقیده، راه و روش آن بزرگوار را رها نکنند. زیدیه، سادات و از ذرّیه امام سجّاد علیه السلام هستند امّا راه و منهاج رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم، ولایت امیر المؤمنین علیه السلام و یازده فرزند ایشان را رها کردند، کسانی که منهاج آن بزرگوار را رها می­کنند نگاه کردن به آنها ارزشی ندارد.

دوّم: «وَلَمْ يَتَلَوَّثُوا بِالْمَعَاصِي»[6]، و آلوده به گناه نشوند یعنی گناه سر تا پای آنها را فرا نگیرد، اگر اینگونه شد دیگر نگاه کردن به آنها ثوابی ندارد؛ یعنی دیگر من را نشان نمی­دهند، آن کسی که سادات موسوی است دیگر امام موسی کاظم علیه السلام جد خود را نشان نمی­دهد بلکه جای دیگری را نشان می­دهد، هر کجای او را می­نگری گناه و معصیت است.

نتیجه زیاد شدن گناه و رخصت، بازنگشتن به سمت خیر

مقصود از بیان این مطالب؛ {خَطِيَتُهُ} بود که اگر گناهان انسان زیاد شده و مدام به خود رخصت و آزادی دهد و بگوید این کار و آن کار هم عیب ندارد؛ آهسته آهسته نقطه سیاه بیشتر می­شود و بر قلب او مهر می­خورد، هنگامی که بر قلب او مُهر خورد؛ «لَمْ يَرْجِعْ صَاحِبُهُ إِلَى خَيْرٍ أَبَداً»[7] دیگر به خیر باز نمی­گردد.

خداوند می­فرماید: هرکس گناه کند تا اینکه گناه آهسته آهسته بر او احاطه پیدا کند؛ {فَأُوْلَئكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُون}[8]، اینها اصحاب آتش‌اند که همیشه در آن خواهند بود. در آیه دیگری یهودی‌ها گفتند: {وَقالَتِ الْيَهُودُ وَالنَّصارى‏ نَحْنُ أَبْناءُ اللَّهِ وَأَحِبَّاؤُهُ}[9]، ما پسران و محبوبان خداوند هستیم، هم ما خداوند را دوست داریم و هم خداوند ما را دوست دارد، دیگر برای ما عذاب و گرفتاری معنا ندارد زیرا ما نسل برتریم ـ که الآن یهودی‌ها این را می­گویند ـ و هر کاری بخواهیم انجام می­دهیم.

بیشتر شدن تکلیف به اندازه بیشتر بودن معرفت و بیشتر بودن معرفت به اندازه حرکت به سمت باطن

خداوند در جواب می­فرماید: {قُلْ فَلِمَ يُعَذِّبُكُمْ بِذُنُوبِكُم}، پس چرا خداوند شما را بخاطر گناهانتان عذاب می­کند؟ زیرا گناه گناه است اگر چه یهودی، نصرانی، مسلمان، روضه خوان و گریه کن امام حسین علیه السلام و ذریه پیامبر باشید، هر کسی مقرّب‌تر باشد گناه او سخت‌تر است، به امام سجّاد علیه السلام عرض کردند: شما که ذرّیه رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم هستید پس چرا اینقدر ترس و لرز دارید؟ حضرت فرمودند: ما ذرّیه رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم اولی هستیم از این آیه‌ای که خداوند فرموده: {يَا نِسَاءَ النَّبِيِّ مَنْ يَأْتِ مِنْكُنَّ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ يُضَاعَفْ لَهَا الْعَذَابُ ضِعْفَيْنِ وَكَانَ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيراً * وَمَنْ يَقْنُتْ مِنْكُنَّ لِلَّهِ وَرَسُولِهِ وَتَعْمَلْ صَالِحاً نُؤْتِهَا أَجْرَهَا مَرَّتَيْنِ وَأَعْتَدْنَا لَهَا رِزْقاً كَرِيماً}[10] «اى همسران پيامبر، هر كدام از شما گناه آشكار و فاحشى مرتكب شود، عذاب او دوچندان خواهد بود؛ و اين براى خدا آسان است. و هركس از شما براى خدا و پيامبرش خضوع كند و عمل صالح انجام دهد، پاداش او را دو چندان خواهيم ساخت، و روزى پرارزشى براى او آماده كرده‏ايم»[11].

یعنی همانطور که فرمودند: در روز جمعه ثواب و گناه دو برابر محاسبه می­شود[12]؛ ثواب من امام سجّاد علیه السلام که ذریه رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم هستم هم دو برابر و گناه من نیز دو برابر است.

پس هر کسی که نزدیک‌تر و مقرّب‌تر باشد همانطور که عمل او ارزشمندتر می­شود؛ یعنی یک قطره اشک او خروار‌ها آتش را خاموش می­کند همانطور یک گناه او خرواری از طاعت‌ها را از بین می­برد، زیرا انسان هرچه نزدیک‌تر و مقرّب‌تر باشد وظیفه و تکلیف او بیشتر می­شود.

اگر رعیّتی در بیابانی در مورد پادشاه سخنی ناروا بگوید آیا پادشاه او را مجازات می­کند؟ نه، بلکه می­گوید او را رها کنید او نمی­فهمد امّا اگر وزیر به سمت پادشاه مقداری چشمش را کج کند به حساب او رسیدگی می­شود چون هر چقدر مقامات بالا باشند گرفتگی‌ها نیز بالاتر خواهند بود، اگر احبّاء خداوند هستید هرچه گناه کنید شما را بدتر و سخت‌تر عذاب می­کنند، هرچه دوستی شما نسبت به امیر المؤمنین علیه السلام بیشتر باشد بیشتر به شما سخت می­گیرند، چرا؟ زیرا معرفت و شناخت شما بیشتر است و بیشتر به سمت باطن حرکت کرده‌اید، اگر به سمت باطن حرکت نکنید معرفت شما بیشتر نمی­شود و طبق سخن امام صادق علیه السلام به مفضّل وسیله گناه قرار دادن محبّت و ولایت و شفاعت انسان را در زمره صاحبان رخصت طلب نامیدند.[13]

این معرفت و بزرگ دیدن زیارت امام حسین علیه السلام نباید سبب غیبت کردن برادر مؤمن شود و بگویید زیارت حضرت تمام گناهان را می­برد، آیا شما به امام خود معرفتی پیدا کرده‌اید؟ آیا حقیقتاً نسبت به امام خود محبّت دارید و راست می­گویید؟ نه راست نمی­گویید، شخصی خدمت امام صادق علیه السلام آمده و عرض کرد: یکی از ابوالخطّابی‌ها ـ گروهی از شیعه بودند که منحرف شدند ـ از شما نقل می­کند که شما فرموده‌اید: «إِذَا عَرَفْتَ الْحَقَّ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ»، هنگامی که حق را شناخته و نسبت به آن معرفت پیدا کردید؛ هر کاری می­خواهید انجام دهید.

حضرت فرمودند: من اینگونه نگفتم، من گفته‌ام: «إِذَا عَرَفْتَ الْحَقَّ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ مِنْ خَيْرٍ يُقْبَلْ مِنْكَ»[14]، هنگامی که حق را شناختید ـ یعنی امر ولایت اهل بیت علیهم السلام را شناختید و نسبت به ایشان محبّت پیدا کردید ـ؛ هر آنچه از خیر می‌خواهید انجام دهید، زیرا از شما قبول خواهد شد.

هرچه شناخت بیشتر باشد تکلیف هم بیشتر خواهد شد به همین دلیل فرمودند: «يُغْفَرُ لِلْجَاهِلِ‏ سَبْعُونَ‏ ذَنْباً قَبْلَ أَنْ يُغْفَرَ لِلْعَالِمِ ذَنْبٌ وَاحِدٌ»[15]، برای جاهل هفتاد گناه آمرزیده می­شود قبل از اینکه برای عالم یک گناه آمرزیده شود، زیرا هر چقدر معرفت و محبّت شما نسبت به امام بیشتر می­شود باید بیشتر رعایت کنید همچنین تکلیف شما سنگین‌تر می­شود نه اینکه بی‌تکلیف می­شوید!

نتیجه حرکت نکردن به سمت باطن قوی نشدن معرفت و محبّت پیرو معرفت

در نتیجه اگر به سمت باطن، سرّ و توحید خداوند نروید معرفت شما نسبت به خداوند و امام قوی‌تر نخواهد شد و اگر معرفت قوی‌تر نشود محبّت نیز قوی‌تر نمی­شود، همیشه محبّت انسان پیرو معرفت است زیرا هر کسی را بیشتر به صفات کمالیه بشناسید او را بیشتر دوست می­دارید، هر کسی را بشناسید که پول خرج کن و سخی‌تر است او را بیشتر دوست می­دارید.

ارزش نداشتن و قبول نشدن عمل بدون معرفت

امام صادق علیه السلام می­فرمایند: «لَا يَقْبَلُ اللَّهُ عَمَلاً إِلَّا بِمَعْرِفَةٍ»[16]، خداوند هیچ عملی را قبول نمی­کند مگر به معرفت و شناخت، عمل بدون شناخت هیچ ارزشی ندارد، آن هم عمل انسانی که «الْعَامِلُ عَلَى غَيْرِ بَصِيرَةٍ كَالسَّائِرِ عَلَى غَيْرِ الطَّرِيقِ لَا يَزِيدُهُ سُرْعَةُ السَّيْرِ إِلَّا بُعْداً»[17]، کسی که سلوک می­کند، نماز می­خواند و روزه می­گیرد امّا علم و دانش ندارد بسیار کوچک است مانند شخصی که به بیراهه می­رود، هرچه به بیراهه می­رود بیشتر از حق دور می­شود.

هیچ معرفتی نیست مگر با عمل و بی‌مقداری عمل بدون معرفت

انسانی که جاهل است و معرفت، علم و دانش ندارد هر چقدر عمل کند ارزشی نخواهد داشت، مانند آن عابد بنی اسرائیلی که سخت عبادت می­کرد امّا ثواب او بسیار کم بود، ملکی عرض کرد: خدایا چرا ثواب او اینقدر کم است؟ ندا آمد: با او باش تا بفهمی، ملک نزد عابد رفت، مکانی که عابد در آن خداوند را عبادت می­کرد بسیار سرسبز و خرّم بود، ملک به او گفت: اینجا مکان بسیار مناسبی برای عبادت است، عابد گفت: درست می­گویی امّا یک اشکالی دارد، ملک گفت: اشکال آن چیست؟ عابد گفت: خدای من الاغ ندارد تا این علف‌ها را بخورد تا ضایع نشوند.[18]

این عقل آن عابد است، اگر الاغ‌ها در تابستان علف بخورند در زمستان چه کنند؟ یکدیگر را بخورند؟! آن عابد از علف، گل و درختی که خداوند برای زیبایی و لذّت بردن او قرار داده بود این نتیجه را گرفته، بعد خداوند فرمود: من او را به اندازه عقلش جزا می­دهم نه به اندازه عملش که حضرت فرمودند: خداوند هیچ عملی را بدون معرفت قبول نمی­کند «وَلَا مَعْرِفَةَ إِلَّا بِعَمَلٍ»، امّا به صرف اینکه شما معرفت پیدا کردید کار تمام است و همه چیز درست می­شود؟ نه، باید عمل داشته باشید، هیچ معرفتی بدون عمل نیست زیرا اگر امام خود را قبول داشته و او را دوست دارید نباید خلاف دستور او را انجام دهید، شما را از چیزی باز می­دارد و می­گوید نمی­خواهم آن را انجام دهی، شما آن را انجام می­دهید یا نه؟

معرفت باعث عمل و کسی که عمل نداشته باشد معرفت ندارد و بیان دو نوع علم بر زبان و علم در قلب

هر چقدر معرفت شما نسبت به امام بیشتر است و بیشتر حرمت او را نگه می­دارید؛ باید بیشتر مراقب باشید تا خلاف دستور ایشان را انجام ندهید، نه اینکه خود را در انجام دادن هر کاری آزاد ببینید زیرا ایشان را دوست دارید، این است که حضرت فرمودند: «فَمَنْ عَرَفَ دَلَّتْهُ الْمَعْرِفَةُ عَلَى الْعَمَلِ»، هر کسی که معرفت پیدا کند این معرفت او را به سمت عمل راهنمایی می­کند، اگر شما معرفت پیدا کنید که اگر فلان کار را در حق برادر مؤمن خود انجام دهید به اندازه صد هزار حج به شما پاداش داده می­شود آن را انجام نمی­دهید؟!

اگر معرفت شما را به سمت عمل نکشاند و عالم بی‌عمل شوید چطور است؟ فرمودند: «وَمَنْ لَمْ يَعْمَلْ فَلَا مَعْرِفَةَ لَهُ»، هرکس عمل نکند معرفت ندارد، هر چقدر بی‌عمل باشید همان اندازه معرفت شما کم خواهد بود اگرچه می­توانید ده ساعت در یک موضوع کوچک سخنرانی کنید امّا چون عمل ندارید معرفت هم ندارید، چرا معرفت ندارید؟ زیرا آن معرفت، علم و محبّتی که می­گوییم مربوط به دل است نه نفس و حافظه که رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: «الْعِلْمُ عِلْمَانِ»، علم دو علم است: «عِلْمٌ عَلَى اللِّسَانِ»، یک نوع علمی ­که انسان آن را از دیگران می­شنود، حفظ می­کند و بر زبان جاری می­شود «فَذَاكَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى الْعِبَادِ»، این علم حجّت خداوند بر شماست و گردن شما را می­گیرد تا تکلیف شما را بیشتر کند، «عِلْمٌ‏ فِي‏ الْقَلْبِ‏»، علم دیگر نور دل است، هنگامی که نور دل بیشتر شود «فَذَاكَ‏ الْعِلْمُ النَّافِعُ»[19]، آن علم نافع است.

دو جهت ظاهری و باطنی ایمان و تمام ایمان بودن عمل

بعد فرمودند: «أَلَا إِنَّ الْإِيمَانَ بَعْضُهُ مِنْ بَعْضٍ»، بعضی از ایمان از بعضی دیگر است[20].

ایمان دو قسمت دارد؛ یک جهت باطنی که معرفت، علم، دانش، محبّت و... است و یک جهت ظاهری که رفتن چشم و گوش به سمت مرضیّات خداوند است، زیرا وقتی از امام صادق علیه السلام پرسید: «الْعَمَلُ مِنَ الْإِيمَانِ؟»، آیا عمل از ایمان است؟ حضرت فرمودند: «نَعَمْ، الْإِيمَانُ لَا يَكُونُ‏ إِلَّا بِعَمَلٍ‏ وَالْعَمَلُ مِنْهُ وَلَا يَثْبُتُ الْإِيمَانُ إِلَّا بِعَمَلٍ»[21]، بله، ايمان جز با عمل نیست و عمل از ايمان است و ايمان جز بوسيله عمل ثابت نشود، پس تمام ایمان عمل است که مقداری از آن باطنی و مقداری ظاهری است، این دو باید همراه یکدیگر باشند.

علم نور خداوند در قلب کسی که می­خواهد او را هدایت کند

در حدیث عنوان بصری هنگامی که عنوان به خدمت امام صادق علیه السلام آمد حضرت با مقدّماتی او را پذیرفتند زیرا او شخصی است که سالیان درازی از عمر خود را نزد مخالفینی همانند انس بن مالک درس خوانده بود و الآن در پیری می­گوید می­خواهم ببینم جعفر بن محمّد علیه السلام چه می­گوید، اوّلین مطلبی که حضرت به او فرمودند این است: «لَيْسَ الْعِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ»[22]، بدان علم به زیاد درس خواندن نیست، اینکه حافظه تو خوب باشد و حفظ کنی و پشت سر هم آن را بگویی علم نیست، پس علم چیست؟ حضرت فرمودند: «إِنَّمَا هُوَ نُورٌ يَقَعُ فِي قَلْبِ مَنْ يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ»، بلکه علم نوری است که خداوند آن را در دل کسی قرار می­دهد که می­خواهد او را هدایت کند، خداوند نمی­خواهد او زیاد سخن بگوید بلکه می­خواهد او را هدایت و در مسیر خیر قرار دهد. امام حسین علیه السلام فرمودند: ای لشکریان یزید شما آن علمی که به هدایت راهنمایی می­کند را نیافتید برای همین با من مقابله می­کنید.

مرحله اوّل فراگیری علم جدا کردن حقیقت بندگی و طلب کردن علم با عمل

بعد فرمودند: «فَإِنْ أَرَدْتَ الْعِلْمَ» هرگاه خواستی علم را فرا بگیری «فَاطْلُبْ أَوَّلاً مِنْ نَفْسِكَ حَقِيقَةَ الْعُبُودِيَّةِ»، اوّل حقیقت بندگی را در خود بجوی؛ یعنی بنده باشی و به فرمان خداوند عمل کنی، «وَاطْلُبِ الْعِلْمَ بِاسْتِعْمَالِهِ»، علم را با عمل کردن به آن طلب کن نه با رها کردن و آزاد دیدن خود، در آخر فرمودند: «وَاسْتَفْهِمِ اللَّهَ يُفَهِّمْكَ»، از خداوند بخواه تا به تو یاد دهد.

نتیجه قرار دادن امر باطنی وسیله‌ای برای رها کردن امر ظاهری

در نتیجه اگر شما آن امر باطنی را وسیله‌ای برای رها کردن عمل ظاهری قرار دهید به چه چیزی گرفتار می­شوید؟ به این حدیث مفضّل گرفتار می­شوید، این حدیث حدیثی مفصّلی در رابطه با تولّد امام زمان}، دشواری‌های غیبت، ظهور، رجعت و شکایت‌های اهل بیت علیهم السلام است که مفضّل گوید: «يَا مَوْلَايَ أَيُّ ذَنْبٍ كَانَ لِرَسُولِ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم؟»: پیامبر چه گناهی دارند که خداوند آن را می­آمرزد؟ پیامبر که از جانب خدا بوده و معصوم هستند امّا در آیه شریفه خداوند گناهان رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم را می­آمرزد؟![23]

حمل گناهان شیعیان و فرزندان امیر المؤمنین علیه السلام تا روز قیامت بر رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم

امام صادق علیه السلام فرمودند: «إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ اللَّهُمَّ حَمِّلْنِي ذُنُوبَ شِيعَةِ أَخِي وَأَوْلَادِي الْأَوْصِيَاءِ مَا تَقَدَّمَ مِنْهَا وَمَا تَأَخَّرَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَلَا تَفْضَحْنِي بَيْنَ النَّبِيِّينَ وَالْمُرْسَلِينَ مِنْ شِيعَتِنَا»[24]، رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم به خداوند عرض کردند: پروردگارا گناهان شیعیان برادرم امیر المؤمنین علیه السلام، فرزندان و اوصیای ایشان تا روز قیامت را بر دوش من بیانداز و آنها را ببخش، اگر اینطور باشد که انسان راحت می­شود، هر کاری می­خواهد انجام دهد زیرا رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم به گردن گرفته‌اند ـ مسیحی‌ها می­گویند: حضرت عیسی فدا شدند تا گناهان ما آمرزیده شود ـ بعد فرمودند: خدایا روز قیامت من را میان انبیا و مرسلین نسبت به شیعیان امیر المؤمنین علیه السلام مفتضح نکن.

این است که حضرت فرمودند: «كُونُوا لَنَا زَيْناً وَلَا تَكُونُوا عَلَيْنَا شَيْناً»[25] و فرمودند: «لَا تُتْعِبُونَا بِالشَّفَاعَةِ»[26]، روز قیامت نورانی وارد قیامت شوید، با تاریکی و کثیفی نیایید که امام حسن عسکری علیه السلام می­فرمایند: یکی از شیعیان در گوشه‌ای از صحرای قیامت است که بسیار گناهکار است، رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم و امیر المؤمنین علیه السلام از بالای اعراف به پایین آمده و به او می­گویند: تو اینطور نمی­توانی به بهشت بروی، نمی­توانی نزد حور العین رفته و همنشین انبیاء شوی، نمی­توانی با ملائکه مصافحه و معانقه کنی، آن شیعه می­گوید چه کنم؟ می­فرمایند: باید در آتش بروی تا تمیز شوی،[27] آن آتش چه آتشی است؟ آتش ضحضاح همراه با سنگ‌های داغی که اگر پای خود را بر آن بگذارند مغر آنها به جوش می­آید مانند دیگی که از پایین به آن آتش می­زنند و از بالا قُل قُل می­کند. یک موقع خواب کسی را دیده بودم که دو یا سه روز بود فوت کرده بود، خیلی ترسیدم زیرا آن قُل قُل را در تمام بدن این بنده خدا دیدم.

حضرت فرمودند: رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم از خداوند این حمل کردن گناهان را خواسته‌اند «فَحَمَّلَهُ اللَّهُ إِيَّاهَا»، خداوند گناه تمام شیعیان تا روز قیامت را بر دوش ایشان قرار داده، «وَغَفَرَ جَمِيعَهَا» و تمام آن گناهان را آمرزیده، زیرا فرموده: {لِيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ}[28].

حمل گناهان مخصوص مفضّل و امثال او

«قَالَ الْمُفَضَّلُ: فَبَكَيْتُ بُكَاءً طَوِيلاً» مفضّل گوید: وقتی حضرت این سخن را فرمودند گریه طولانی کردم «وَقُلْتُ: يَا سَيِّدِي هَذَا بِفَضْلِ اللَّهِ عَلَيْنَا فِيكُمْ»، و گفتم: آقای من این به فضل خداست که این را برای ما در شما قرار داده، «قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: يَا مُفَضَّلُ مَا هُوَ إِلَّا أَنْتَ وَأَمْثَالُكَ»، حضرت فرمودند: ای مفضّل آن شیعه‌ای که گناه او بر رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم است کسی نیست مگر تو و امثال تو که دوازده امامی­ هستند، محبّت اهل بیت علیهم السلام را دارند و دشمنان ایشان را دشمن می­دارند؛ یعنی همان اعتقاداتی که مفضّل داشت، نه در مقامات و پیچیدگی‌های باطنی بلکه در اعتقادات!

فایده نرساندن ولایت نتیجه تکیه بر فضیلت حمل گناهان و رها کردن عمل

مقصود بنده جمله آخر حدیث است: «يَا مُفَضَّلُ لَا تُحَدِّثْ بِهَذَا الْحَدِيثِ أَصْحَابَ الرُّخَصِ مِنْ شِيعَتِنَا» ای مفضّل این مطلب را برای شیعیانی که به دنبال رخصت، آزادی و بهانه می­گردند تا گناه کنند نگو، اگر به آنها بگویی چه می­شود؟ «فَيَتَّكِلُونَ عَلَى هَذَا الْفَضْلِ»، بر این فضل تکیه می­کنند و می­گویند رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم تمام گناهان ما را بر دوش گرفته‌اند پس ما آزاد هستیم، «وَيَتْرُكُونَ الْعَمَلَ» و عمل را رها می­کنند، اگر این کار‌ها را انجام دهند چه نتیجه‌ای خواهد داشت؟ «فَلَا يُغْنِي عَنْهُمْ مِنَ اللَّهِ شَيْئاً» دیگر این محبّت، دوستی و ولایت ما هیچ فایده‌ای برای آنها نخواهد داشت و جلوی هیچ ضرری را نخواهد گرفت زیرا آن را بهانه قرار داده‌اند.

«لِأَنَّا كَمَا قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى فِينَا»، زیرا ما به همان صورتی هستیم که خداوند فرموده: «{لا يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضى‏ وَهُمْ مِنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُون}[29]‏»، اینها شفاعت نمی­کنند مگر برای کسی که خداوند از او راضی باشد، کسی که محبّت، معرفت و طرفداری اهل بیت علیهم السلام را وسیله‌ای برای آزادی خود قرار می­دهد مورد رضایت خداوند نیست و شفاعت ما اهل بیت علیهم السلام شامل او نمی­شود.

الحمد لله ربّ العالمین وصلّی الله علی محمّد وآله الطاهرین

دریافت فایل (MP3) (PDF)

---

[1]. تفسير الإمام العسكري علیه السلام، ص314، ح160: قَالَ علیه السلام‏ دَخَلَ رَجُلٌ عَلَى مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا علیه السلام وَهُوَ مَسْرُورٌ، فَقَالَ: مَا لِي أَرَاكَ مَسْرُوراً قَالَ: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ، سَمِعْتُ أَبَاكَ يَقُولُ: أَحَقُّ يَوْمٍ بِأَنْ يُسَرَّ الْعَبْدُ فِيهِ يَوْمٌ يَرْزُقُهُ‏ اللَّهُ‏ صَدَقَاتٍ‏ وَمَبَرَّاتٍ وَسَدَّ خَلَّاتٍ مِنْ إِخْوَانٍ لَهُ مُؤْمِنِينَ، وَإِنَّهُ قَصَدَنِي الْيَوْمَ عَشَرَةٌ مِنْ إِخْوَانِيَ الْمُؤْمِنِينَ‏ الْفُقَرَاءِ لَهُمْ عِيَالاتٌ، قَصَدُونِي مِنْ بَلَدِ كَذَا وَكَذَا، فَأَعْطَيْتُ كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ‏ فَلِهَذَا سُرُورِي. فَقَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام: لَعَمْرِي إِنَّكَ حَقِيقٌ بِأَنْ تُسَرَّ إِنْ لَمْ تَكُنْ أَحْبَطْتَهُ أَوْ لَمْ تُحْبِطْهُ فِيمَا بَعْدُ. فَقَالَ الرَّجُلُ: وَكَيْفَ أَحْبَطْتُهُ وَأَنَا مِنْ شِيعَتِكُمُ الْخُلَّصِ قَالَ: هَاهْ‏ قَدْ أَبْطَلْتَ بِرَّكَ بِإِخْوَانِكَ وَصَدَقَاتِكَ. قَالَ: وَكَيْفَ ذَاكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ لَهُ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام: اقْرَأْ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذى. قَالَ الرَّجُلُ: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا مَنَنْتُ عَلَى الْقَوْمِ الَّذِينَ تَصَدَّقْتُ عَلَيْهِمْ وَلَا آذَيْتُهُمْ! قَالَ لَهُ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ علیهما السلام: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ إِنَّمَا قَالَ: لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذى‏ وَلَمْ يَقُلْ لَا تُبْطِلُوا بِالْمَنِّ عَلَى مَنْ تَتَصَدَّقُونَ عَلَيْهِ، وَبِالْأَذَى لِمَنْ تَتَصَدَّقُونَ عَلَيْهِ‏ وَهُوَ كُلُّ أَذًى، أَ فَتَرَى أَذَاكَ لِلْقَوْمِ الَّذِينَ تَصَدَّقْتَ عَلَيْهِمْ أَعْظَمُ، أَمْ أَذَاكَ لِحَفَظَتِكَ وَمَلَائِكَةِ اللَّهِ الْمُقَرَّبِينَ حَوَالَيْكَ، أَمْ أَذَاكَ لَنَا فَقَالَ الرَّجُلُ: بَلْ هَذَا يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ. فَقَالَ: فَقَدْ آذَيْتَنِي وَآذَيْتَهُمْ وَأَبْطَلْتَ صَدَقَتَكَ. قَالَ: لِمَا ذَا قَالَ: لِقَوْلِكَ «وَ كَيْفَ أَحْبَطْتُهُ وَأَنَا مِنْ شِيعَتِكُمُ الْخُلَّصِ» وَيْحَكَ، أَ تَدْرِي مَنْ شِيعَتُنَا الْخُلَّصُ قَالَ: لَا. قَالَ: شِيعَتُنَا الْخُلَّصُ‏ حِزْقِيلُ‏ الْمُؤْمِنُ، مُؤْمِنُ آلِ فِرْعَوْنَ وَصَاحِبُ يس الَّذِي قَالَ اللَّهُ تَعَالَى فِيهِ: وَجاءَ مِنْ أَقْصَا الْمَدِينَةِ رَجُلٌ يَسْعى‏ وَسَلْمَانُ وَأَبُو ذَرٍّ وَالْمِقْدَادُ وَعَمَّارٌ، أَ سَوَّيْتَ نَفْسَكَ بِهَؤُلَاءِ أَ مَا آذَيْتَ بِهَذَا الْمَلَائِكَةَ، وَآذَيْتَنَا. فَقَالَ الرَّجُلُ: أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَأَتُوبُ إِلَيْهِ، فَكَيْفَ أَقُولُ‏ قَالَ: قُلْ: أَنَا مِنْ مُوَالِيكُمْ وَمُحِبِّيكُمْ، وَمُعَادِي أَعْدَائِكُمْ، وَمُوَالِي أَوْلِيَائِكُمْ. فَقَالَ: كَذَلِكَ أَقُولُ، وَكَذَلِكَ أَنَا يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ، وَقَدْ تُبْتُ مِنَ الْقَوْلِ الَّذِي أَنْكَرْتَهُ، وَأَنْكَرَتْهُ الْمَلَائِكَةُ، فَمَا أَنْكَرْتُمْ ذَلِكَ إِلَّا لِإِنْكَارِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ. فَقَالَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا علیه السلام: الْآنَ قَدْ عَادَتْ إِلَيْكَ مَثُوبَاتُ صَدَقَاتِكَ وَزَالَ عَنْهَا الْإِحْبَاطُ.

الكافي، ج1، ص219، ح3: عَنْ سَمَاعَةَ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَمِعْتُهُ يَقُولُ‏: مَا لَكُمْ تَسُوءُونَ رَسُولَ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم فَقَالَ رَجُلٌ كَيْفَ‏ نَسُوؤُهُ‏ فَقَالَ أَ مَا تَعْلَمُونَ أَنَّ أَعْمَالَكُمْ تُعْرَضُ عَلَيْهِ فَإِذَا رَأَى فِيهَا مَعْصِيَةً سَاءَهُ ذَلِكَ فَلَا تَسُوءُوا رَسُولَ اللَّهِ وَسُرُّوهُ.

بصائر الدرجات، ج1، ص426، ح14: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ أَعْمَالَ الْعِبَادِ تُعْرَضُ عَلَى نَبِيِّكُمْ كُلَّ عَشِيَّةِ الْخَمِيسِ فَلْيَسْتَحْيِي أَحَدُكُمْ أَنْ تُعْرَضَ عَلَى نَبِيِّهِ‏ الْعَمَلُ‏ الْقَبِيحُ.

مناقب آل أبي طالب، ج4، ص236: وَأَنْبَأَنِي الطَّبْرِسِيُّ فِي إِعْلَامِ الْوَرَى‏ قَالَ الشُّقْرَانُ مَوْلَى رَسُولِ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم‏ خَرَجَ الْعَطَاءُ أَيَّامَ أَبِي جَعْفَرٍ وَمَا لِي شَفِيعٌ فَبَقِيتُ عَلَى الْبَابِ مُتَحَيِّراً وَإِذَا أَنَا بِجَعْفَرٍ الصَّادِقِ علیه السلام فَقُمْتُ إِلَيْهِ فَقُلْتُ لَهُ جَعَلَنِيَ اللَّهُ فِدَاكَ أَنَا مَوْلَاكَ الشُّقْرَانُ فَرَحَّبَ بِي وَذَكَرْتُ لَهُ حَاجَتِي فَنَزَلَ وَدَخَلَ وَخَرَجَ وَأَعْطَانِي مِنْ كُمِّهِ فَصَبَّهُ فِي كُمِّي ثُمَّ قَالَ يَا شُقْرَانُ إِنَّ الْحَسَنَ مِنْ كُلِّ أَحَدٍ حَسَنٌ وَإِنَّهُ مِنْكَ أَحْسَنُ لِمَكَانِكَ مِنَّا وَإِنَّ الْقَبِيحَ مِنْ‏ كُلِ‏ أَحَدٍ قَبِيحٌ‏ وَإِنَّهُ مِنْكَ أَقْبَحُ وَعَظَهُ عَلَى جِهَةِ التَّعْرِيضِ لِأَنَّهُ كَانَ يَشْرَبُ.

[2]. بصائر الدرجات، ج1، ص536، ح5: عَنِ الْهَيْثَمِ التَّمِيمِيِّ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام:‏ يَا هَيْثَمُ التَّمِيمِيُّ إِنَّ قَوْماً... .

[3]. البقرة: 79 ـ 81 (فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ يَكْتُبُونَ الْكِتَابَ بِأَيْدِيهِمْ ثُمَّ يَقُولُونَ هَذَا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ لِيَشْتَرُوا بِهِ ثَمَناً قَلِيلاً فَوَيْلٌ لَهُمْ مِمَّا كَتَبَتْ أَيْدِيهِمْ وَوَيْلٌ لَهُمْ مِمَّا يَكْسِبُونَ * وَقَالُوا لَنْ تَمَسَّنَا النَّارُ إِلَّا أَيَّاماً مَعْدُودَةً قُلْ أَتَّخَذْتُمْ عِنْدَ اللَّهِ عَهْداً فَلَنْ يُخْلِفَ اللَّهُ عَهْدَهُ أَمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ * بَلَى مَنْ كَسَبَ سَيِّئَةً وَأَحَاطَتْ بِهِ خَطِيئَتُهُ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ).

[4]. كنز الفوائد، ج2، ص185: قَوْلُهُ:‏ إِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ الرَّجُلَ‏ الْقَاذُورَةَ قِيلَ وَمَا الْقَاذُورَةُ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ الَّذِي يَتَأَفَّفُ بِهِ جَلِيسُهُ.

فقه الرضا علیه السلام، ص354: وَأَرْوِي‏ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى يُحِبُّ الْجَمَالَ وَالتَّجَمُّلَ وَيُبْغِضُ الْبُؤْسَ وَالتَّبَاؤُسَ وَأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ يُبْغِضُ مِنَ الرِّجَالِ الْقَاذُورَةَ وَأَنَّهُ إِذَا أَنْعَمَ عَلَى عَبْدِهِ‏ نِعْمَةً أَحَبَ‏ أَنْ يُرَى أَثَرُ تِلْكَ النِّعْمَةِ.

الكافي، ج6، ص439، ح6: وَبِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم:‏ بِئْسَ‏ الْعَبْدُ الْقَاذُورَةُ.

الخصال، ج2، ص620:... تَنَظَّفُوا بِالْمَاءِ مِنَ‏ النَّتْنِ‏ الرِّيحِ‏ الَّذِي يُتَأَذَّى بِهِ تَعَهَّدُوا أَنْفُسَكُمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ يُبْغِضُ مِنْ عِبَادِهِ الْقَاذُورَةَ الَّذِي يَتَأَنَّفُ بِهِ مَنْ جَلَسَ إِلَيْه‏، الخبر.

تحف العقول، ص42: وَقَالَ صلّی الله علیه و آله و سلّم:‏ إِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ الشَّيْخَ الزَّانِيَ وَالْغَنِيَّ الظَّلُومَ وَالْفَقِيرَ الْمُخْتَالَ‏ وَالسَّائِلَ الْمُلْحِفَ وَيُحْبِطُ أَجْرَ الْمُعْطِي الْمَنَّانِ وَيَمْقُتُ الْبَذِيخَ الْجَرِي‏ءَ الْكَذَّابَ.

الكافي، ج2، ص324، ح4: عَنْ أَبِي جَمِيلَةَ يَرْفَعُهُ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ‏ الْفَاحِشَ‏ الْمُتَفَحِّشَ‏.

الكافي، ج2، ص325، ح11: عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم: إِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ الْفَاحِشَ الْبَذِي‏ءَ وَالسَّائِلَ الْمُلْحِفَ.

الأمالي (للصدوق)، ص254، ح4: عَنْ جَابِرٍ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ علیه السلام‏ فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَ‏: وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً قَالَ قُولُوا لِلنَّاسِ أَحْسَنَ مَا تُحِبُّونَ أَنْ يُقَالَ لَكُمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ يُبْغِضُ اللَّعَّانَ السَّبَّابَ الطَّعَّانَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ‏ الْفَاحِشَ‏ الْمُتَفَحِّشَ‏ السَّائِلَ الْمُلْحِفَ وَيُحِبُّ الْحَيَّ الْحَلِيمَ الْعَفِيفَ الْمُتَعَفِّفَ.

عيون الحكم والمواعظ، ص112: قَالَ أَميرُ المُؤْمِنينَ علیه السلام: أَعْظَمُ‏ الذُّنُوبِ‏ عِنْدَ اللَّهِ ذَنْبٌ أَصَرَّ عَلَيْهِ عَامِلُهُ.

[5]. جامع الأخبار، ص140: وَقَالَ صلّی الله علیه و آله و سلّم: أَكْرِمُوا أَوْلَادِي الصَّالِحُونَ لِلَّهِ وَالطَّالِحُونَ‏ لِي‏.

جامع الأخبار، ص140: وَقَالَ: أَكْرِمُوا أَوْلَادِي وَحَسِّنُوا آدَابِي.

جامع الأخبار، ص140: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم:‏ حَقَّتْ شَفَاعَتِي لِمَنْ‏ أَعَانَ‏ ذُرِّيَّتِي‏ بِيَدِهِ‏ وَلِسَانِهِ وَمَالِهِ.

جامع الأخبار، ص140: وَرُوِيَ عَنْهُ صلّی الله علیه و آله و سلّم أَنَّهُ قَالَ: لهم [زائد] أَرْبَعَةٌ أَنَا لَهُمْ شَفِيعٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلَوْ جَاءُوا بِذُنُوبِ أَهْلِ الدُّنْيَا الْمُكْرِمُ لِذُرِّيَّتِي وَالْقَاضِي لَهُمْ حَوَائِجَهُمْ وَالسَّاعِي لَهُمْ عِنْدَ اضْطِرَارِهِمْ وَالْمُحِبُّ لَهُمْ بِقَلْبِهِ وَلِسَانِهِ.

الدرّة الباهرة، ص2، ح12: قَالَ صلّی الله علیه و آله و سلّم: مَنْ أَكْرَمَ‏ أَوْلَادِي‏ فَقَدْ أَكْرَمَنِي‏.

مستدرك سفينة البحار، ج8، ص631: وفي رَوْضَاتِ الْجَنَّاتِ نَقْلاً مِنْ كِتَابِ رِياضِ الْأَبْرَارِ لِلسَّيد اَلْأَجَلِّ كَمَالُ اَلدِّينِ فَتَحَ اَللَّهُ بْنُ هَيْبَةِ اَللَّهِ بْنِ عَطَاءِ اَللَّهِ الحسني اَلْحُسَيْنِيِّ نَقْلاً مِنْ كِتَابِ اَلْأَرْبَعِينَ عَنِ النَّبِيِّ أَنَّهُ قالَ مَن رَأَى أَحَداً مِنْ أَوْلادِي ولَمْ يُقِمْ إِلَيْهِ تَعْظِيماً لَهُ قَدْ جَفَانِي ومَنْ جَفَانِي فَهُوَ مُنَافِقٌ.

مستدرك سفينة البحار، ج8، ص631: وروي أَيْضاً عَنْ سَلْمانَ اَلْفَارِسِيِّ عَنِ اَلنَّبِيِّ صلّی الله علیه و آله و سلّم أَنَّهُ قَالَ: مَنْ رَأَى وَاحِداً مِن أولادي وَلَم يَقُمْ إِلَيْهِ قِيَاماً كَامِلاً تَعْظِيماً لَهُ اِبْتَلاَهُ اَللَّهُ بِبَلاَءٍ لَيْسَ لَهُ دَوَاءٌ، إنتهى.

بحار الأنوار، ج50، ص323، ح17: تَارِيخُ قُمَّ، لِلْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقُمِّيِّ قَالَ رُوِّيتُ عَنْ مَشَايِخِ قُمَ‏ أَنَّ الْحُسَيْنَ بْنَ الْحَسَنِ بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ جَعْفَرٍ الصَّادِقِ علیه السلام كَانَ بِقُمَّ يَشْرَبُ الْخَمْرَ عَلَانِيَةً فَقَصَدَ يَوْماً لِحَاجَةٍ بَابَ أَحْمَدَ بْنِ إِسْحَاقَ الْأَشْعَرِيِّ وَكَانَ وَكِيلاً فِي الْأَوْقَافِ بِقُمَّ فَلَمْ يَأْذَنْ لَهُ وَرَجَعَ إِلَى بَيْتِهِ مَهْمُوماً فَتَوَجَّهَ أَحْمَدُ بْنُ إِسْحَاقَ إِلَى الْحَجِّ فَلَمَّا بَلَغَ سُرَّ مَنْ رَأَى اسْتَأْذَنَ عَلَى أَبِي مُحَمَّدٍ الْحَسَنِ الْعَسْكَرِيِّ علیهما السلام فَلَمْ يَأْذَنْ لَهُ فَبَكَى أَحْمَدُ لِذَلِكَ طَوِيلاً وَتَضَرَّعَ حَتَّى أَذِنَ لَهُ‏ فَلَمَّا دَخَلَ قَالَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لِمَ مَنَعْتَنِي الدُّخُولَ عَلَيْكَ وَأَنَا مِنْ شِيعَتِكَ وَمَوَالِيكَ قَالَ علیه السلام لِأَنَّكَ طَرَدْتَ ابْنَ عَمِّنَا عَنْ بَابِكَ فَبَكَى أَحْمَدُ وَحَلَفَ بِاللَّهِ أَنَّهُ لَمْ يَمْنَعْهُ مِنَ الدُّخُولِ عَلَيْهِ إِلَّا لِأَنْ يَتُوبَ مِنْ شُرْبِ الْخَمْرِ قَالَ صَدَقْتَ وَلَكِنْ لَا بُدَّ عَنْ إِكْرَامِهِمْ وَاحْتِرَامِهِمْ عَلَى كُلِّ حَالٍ وَأَنْ لَا تُحَقِّرَهُمْ وَلَا تَسْتَهِينَ بِهِمْ لِانْتِسَابِهِمْ‏ إِلَيْنَا فَتَكُونَ‏ مِنَ الْخاسِرِينَ‏ فَلَمَّا رَجَعَ أَحْمَدُ إِلَى قُمَّ أَتَاهُ أَشْرَافُهُمْ وَكَانَ الْحُسَيْنُ مَعَهُمْ فَلَمَّا رَآهُ أَحْمَدُ وَثَبَ إِلَيْهِ وَاسْتَقْبَلَهُ وَأَكْرَمَهُ وَأَجْلَسَهُ فِي صَدْرِ الْمَجْلِسِ فَاسْتَغْرَبَ الْحُسَيْنُ ذَلِكَ مِنْهُ وَاسْتَبْدَعَهُ وَسَأَلَهُ عَنْ سَبَبِهِ فَذَكَرَ لَهُ مَا جَرَى بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْعَسْكَرِيِّ علیه السلام فِي ذَلِكَ فَلَمَّا سَمِعَ ذَلِكَ نَدِمَ مِنْ أَفْعَالِهِ الْقَبِيحَةِ وَتَابَ مِنْهَا وَرَجَعَ إِلَى بَيْتِهِ وَأَهْرَقَ الْخُمُورَ وَكَسَرَ آلَاتِهَا وَصَارَ مِنَ الْأَتْقِيَاءِ الْمُتَوَرِّعِينَ وَالصُّلَحَاءِ الْمُتَعَبِّدِينَ وَكَانَ مُلَازِماً لِلْمَسَاجِدِ مُعْتَكِفاً فِيهَا حَتَّى أَدْرَكَهُ الْمَوْتُ وَدُفِنَ قَرِيباً مِنْ مَزَارِ فَاطِمَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا.

[6]. عيون أخبار الرضا علیه السلام، ج2، ص51، ح196: عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا علیه السلام‏ قَالَ: النَّظَرُ إِلَى ذُرِّيَّتِنَا عِبَادَةٌ فَقِيلَ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ النَّظَرُ إِلَى الْأَئِمَّةِ مِنْكُمْ‏ عِبَادَةٌ أَوِ النَّظَرُ إِلَى جَمِيعِ ذُرِّيَّةِ النَّبِيِّ صلّی الله علیه و آله و سلّم قَالَ بَلِ النَّظَرُ إِلَى جَمِيعِ ذُرِّيَّةِ النَّبِيِّ صلّی الله علیه و آله و سلّم عِبَادَةٌ مَا لَمْ يُفَارِقُوا مِنْهَاجَهُ وَلَمْ يَتَلَوَّثُوا بِالْمَعَاصِي.

مناقب آل أبي طالب، ج4، ص361: وَدَخَلَ زَيْدُ بْنُ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ علیه السلام عَلَى الْمَأْمُونِ فَأَكْرَمَهُ وَعِنْدَهُ الرِّضَا علیه السلام فَسَلَّمَ زَيْدٌ عَلَيْهِ‏ فَلَمْ‏ يُجِبْهُ‏ فَقَالَ أَنَا ابْنُ أَبِيكَ وَلَا تَرُدُّ عَلَيَّ سَلَامِي فَقَالَ علیه السلام أَنْتَ أَخِي مَا أَطَعْتَ اللَّهَ فَإِذَا عَصَيْتَ اللَّهَ فَلَا إِخَاءَ بَيْنِي وَبَيْنَكَ.

عيون أخبار الرضا علیه السلام، ج2، ص232، ح1: قَالَ حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ مُوسَى بْنِ عَلِيٍّ الْوَشَّاءُ الْبَغْدَادِيُّ قَالَ: كُنْتُ بِخُرَاسَانَ مَعَ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا علیه السلام فِي مَجْلِسِهِ وَزَيْدُ بْنُ مُوسَى حَاضِرٌ قَدْ أَقْبَلَ عَلَى جَمَاعَةٍ فِي الْمَجْلِسِ يَفْتَخِرُ عَلَيْهِمْ وَيَقُولُ نَحْنُ وَنَحْنُ وَأَبُو الْحَسَنِ علیه السلام مُقْبِلٌ عَلَى قَوْمٍ يُحَدِّثُهُمْ فَسَمِعَ مَقَالَةَ زَيْدٍ فَالْتَفَتَ إِلَيْهِ فَقَالَ يَا زَيْدُ أَ غَرَّكَ قَوْلُ نَاقِلِي الْكُوفَةِ إِنَّ فَاطِمَةَB أَحْصَنَتْ‏ فَرْجَهَا فَحَرَّمَ‏ اللَّهُ ذُرِّيَّتَهَا عَلَى النَّارِ فَوَ اللَّهِ مَا ذَاكَ إِلَّا لِلْحَسَنِ وَالْحُسَيْنِ وَوُلْدِ بَطْنِهَا خَاصَّةً فَأَمَّا أَنْ يَكُونَ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ علیه السلام يُطِيعُ اللَّهَ وَيَصُومُ نَهَارَهُ وَيَقُومُ لَيْلَهُ وَتَعْصِيهِ أَنْتَ ثُمَّ تَجِيئَانِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ سَوَاءً لَأَنْتَ أَعَزُّ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ مِنْهُ إِنَّ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ علیهما السلام كَانَ يَقُولُ لِمُحْسِنِنَا كِفْلَانِ مِنَ الْأَجْرِ وَلِمُسِيئِنَا ضِعْفَانِ مِنَ الْعَذَابِ قَالَ الْحَسَنُ الْوَشَّاءُ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَيَّ فَقَالَ لِي يَا حَسَنُ كَيْفَ تَقْرَءُونَ هَذِهِ الْآيَةَ قَالَ يَا نُوحُ إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ إِنَّهُ عَمِلَ غَيْرَ صَالِحٍ‏ فَقُلْتُ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَقْرَأُ إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صالِحٍ‏ وَمِنْهُمْ مَنْ يَقْرَأُ إِنَّهُ عَمِلَ غَيْرَ صَالِحٍ فَمَنْ قَرَأَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صالِحٍ‏ فَقَدْ نَفَاهُ عَنْ أَبِيهِ فَقَالَ علیه السلام كَلَّا لَقَدْ كَانَ ابْنَهُ وَلَكِنْ لَمَّا عَصَى اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ نَفَاهُ عَنْ أَبِيهِ كَذَا مَنْ كَانَ مِنَّا لَمْ يُطِعِ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ فَلَيْسَ مِنَّا وَأَنْتَ إِذَا أَطَعْتَ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ فَأَنْتَ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ.

عيون أخبار الرضا علیه السلام، ج2، ص234، ح4: حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ قَالَ: حَدَّثَنِي يَاسِرٌ أَنَّهُ خَرَجَ زَيْدُ بْنُ مُوسَى أَخُو أَبِي الْحَسَنِ علیه السلام بِالْمَدِينَةِ وَأَحْرَقَ وَقَتَلَ وَكَانَ يُسَمَّى زَيْدَ النَّارِ فَبَعَثَ إِلَيْهِ الْمَأْمُونُ فَأُسِرَ وَحُمِلَ إِلَى الْمَأْمُونِ فَقَالَ الْمَأْمُونُ اذْهَبُوا بِهِ إِلَى أَبِي الْحَسَنِ قَالَ يَاسِرٌ فَلَمَّا أُدْخِلَ إِلَيْهِ قَالَ لَهُ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام: يَا زَيْدُ أَ غَرَّكَ قَوْلُ سَفِلَةِ أَهْلِ الْكُوفَةِ إِنَّ فَاطِمَةَB أَحْصَنَتْ‏ فَرْجَهَا فَحَرَّمَ‏ اللَّهُ ذُرِّيَّتَهَا عَلَى النَّارِ ذَلِكَ لِلْحَسَنِ وَالْحُسَيْنِ خَاصَّةً إِنْ كُنْتَ تَرَى أَنَّكَ تَعْصِي اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ وَتَدْخُلُ الْجَنَّةَ وَمُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ علیهما السلام أَطَاعَ اللَّهَ وَدَخَلَ الْجَنَّةَ فَأَنْتَ إِذاً أَكْرَمُ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ مِنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ علیهما السلام وَاللَّهِ مَا يَنَالُ أَحَدٌ مَا عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ إِلَّا بِطَاعَتِهِ وَزَعَمْتَ أَنَّكَ تَنَالُهُ بِمَعْصِيَتِهِ فَبِئْسَ مَا زَعَمْتَ فَقَالَ لَهُ زَيْدٌ أَنَا أَخُوكَ وَابْنُ أَبِيكَ فَقَالَ لَهُ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام أَنْتَ أَخِي مَا أَطَعْتَ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ إِنَّ نُوحاً علیه السلام قَالَ‏ رَبِّ إِنَّ ابْنِي مِنْ أَهْلِي وَإِنَّ وَعْدَكَ الْحَقُّ وَأَنْتَ أَحْكَمُ الْحاكِمِينَ‏ فَقَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَ‏ يا نُوحُ إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صالِحٍ‏ فَأَخْرَجَهُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ مِنْ أَنْ يَكُونَ مِنْ أَهْلِهِ بِمَعْصِيَتِهِ.

عيون أخبار الرضا علیه السلام، ج2، ص234، ح5: عَنْ أَبِي الصَّلْتِ الْهَرَوِيِّ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا علیه السلام يُحَدِّثُ عَنْ أَبِيهِ‏ أَنَّ إِسْمَاعِيلَ قَالَ لِلصَّادِقِ علیه السلام يَا أَبَتَاهْ مَا تَقُولُ فِي الْمُذْنِبِ مِنَّا وَمِنْ‏ غَيْرِنَا فَقَالَ علیه السلام لَيْسَ بِأَمانِيِّكُمْ وَلا أَمانِيِّ أَهْلِ الْكِتابِ مَنْ يَعْمَلْ سُوءاً يُجْزَ بِهِ‏.

عيون أخبار الرضا علیه السلام، ج2، ص235، ح7: عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْهَمَدَانِيِّ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا علیه السلام يَقُولُ‏ مَنْ أَحَبَّ عَاصِياً فَهُوَ عَاصٍ وَمَنْ أَحَبَّ مُطِيعاً فَهُوَ مُطِيعٌ وَمَنْ أَعَانَ ظَالِماً فَهُوَ ظَالِمٌ وَمَنْ خَذَلَ عَادِلاً فَهُوَ ظَالِمٌ إِنَّهُ لَيْسَ بَيْنَ اللَّهِ وَبَيْنَ أَحَدٍ قَرَابَةٌ وَلَا يَنَالُ أَحَدٌ وَلَايَةَ اللَّهِ إِلَّا بِالطَّاعَةِ وَلَقَدْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم لِبَنِي عَبْدِ الْمُطَّلِبِ: ايتُونِي بِأَعْمَالِكُمْ لَا بِأَحْسَابِكُمْ‏ وَأَنْسَابِكُمْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى‏ فَإِذا نُفِخَ فِي الصُّورِ فَلا أَنْسابَ بَيْنَهُمْ يَوْمَئِذٍ وَلا يَتَساءَلُونَ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَمَنْ خَفَّتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ فِي جَهَنَّمَ خالِدُونَ‏.

الكافي، ج1، ص378، ح4: عَنِ ابْنِ أَبِي نَصْرٍ قَالَ: سَأَلْتُ الرِّضَا علیه السلام قُلْتُ لَهُ الْجَاحِدُ مِنْكُمْ وَمِنْ غَيْرِكُمْ سَوَاءٌ فَقَالَ الْجَاحِدُ مِنَّا لَهُ‏ ذَنْبَانِ‏ وَالْمُحْسِنُ لَهُ حَسَنَتَانِ.

[7]. الكافي، ج2، ص273، ح20: عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ: مَا مِنْ عَبْدٍ إِلَّا وَفِي قَلْبِهِ نُكْتَةٌ بَيْضَاءُ فَإِذَا أَذْنَبَ ذَنْباً خَرَجَ فِي النُّكْتَةِ نُكْتَةٌ سَوْدَاءُ فَإِنْ تَابَ ذَهَبَ ذَلِكَ السَّوَادُ وَإِنْ تَمَادَى فِي‏ الذُّنُوبِ‏ زَادَ ذَلِكَ‏ السَّوَادُ حَتَّى يُغَطِّيَ الْبَيَاضَ فَإِذَا غَطَّى الْبَيَاضَ لَمْ يَرْجِعْ صَاحِبُهُ إِلَى خَيْرٍ أَبَداً وَهُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ: كَلَّا بَلْ رانَ عَلى‏ قُلُوبِهِمْ ما كانُوا يَكْسِبُونَ‏.

الكافي، ج2، ص271، ح13: عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقُولُ:‏ إِذَا أَذْنَبَ الرَّجُلُ خَرَجَ فِي قَلْبِهِ نُكْتَةٌ سَوْدَاءُ فَإِنْ تَابَ انْمَحَتْ وَإِنْ زَادَ زَادَتْ حَتَّى‏ تَغْلِبَ‏ عَلَى‏ قَلْبِهِ‏ فَلَا يُفْلِحُ بَعْدَهَا أَبَداً.

الكافي، ج2، ص268، ح1: عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَيْدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ كَانَ أَبِي علیه السلام يَقُولُ‏ مَا مِنْ شَيْ‏ءٍ أَفْسَدَ لِلْقَلْبِ‏ مِنْ‏ خَطِيئَةٍ إِنَّ الْقَلْبَ لَيُوَاقِعُ الْخَطِيئَةَ فَمَا تَزَالُ بِهِ حَتَّى تَغْلِبَ عَلَيْهِ فَيُصَيِّرَ أَعْلَاهُ أَسْفَلَهُ.

الكافي، ج2، ص275، ح28: عَنْ يُونُسَ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام علَا وَجَعَ أَوْجَعُ‏ لِلْقُلُوبِ‏ مِنَ الذُّنُوبِ وَلَا خَوْفَ أَشَدُّ مِنَ الْمَوْتِ وَكَفَى بِمَا سَلَفَ تَفَكُّراً وَكَفَى بِالْمَوْتِ وَاعِظاً.

علل الشرائع، ج1، ص81، ح1: عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام: عمَا جَفَّتِ الدُّمُوعُ‏ إِلَّا لِقَسْوَةِ الْقُلُوبِ وَمَا قَسَتِ الْقُلُوبُ إِلَّا لِكَثْرَةِ الذُّنُوبِ.

الخصال، ج1، ص228، ح65: عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ علیهما السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم: أَرْبَعٌ يُمِتْنَ الْقَلْبَ الذَّنْبُ عَلَى الذَّنْبِ وَكَثْرَةُ مُنَاقَشَةِ النِّسَاءِ يَعْنِي مُحَادَثَتَهُنَّ وَمُمَارَاةُ الْأَحْمَقِ تَقُولُ وَيَقُولُ وَلَا يَرْجِعُ إِلَى خَيْرٍ أَبَداً وَمُجَالَسَةُ الْمَوْتَى فَقِيلَ لَهُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم وَمَا الْمَوْتَى قَالَ كُلُ‏ غَنِيٍ‏ مُتْرَفٍ‏.

[8]. البقرة: 81 (بَلَى مَنْ كَسَبَ سَيِّئَةً وَأَحَاطَتْ بِهِ خَطِيئَتُهُ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ).

يونس: 27 (وَالَّذِينَ كَسَبُوا السَّيِّئَاتِ جَزَاءُ سَيِّئَةٍ بِمِثْلِهَا وَتَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ مَا لَهُمْ مِنَ اللَّهِ مِنْ عَاصِمٍ كَأَنَّمَا أُغْشِيَتْ وُجُوهُهُمْ قِطَعاً مِنَ اللَّيْلِ مُظْلِماً أُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ).

[9]. المائدة: 17 ـ 19 (لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ قُلْ فَمَنْ يَمْلِكُ مِنَ اللَّهِ شَيْئاً إِنْ أَرَادَ أَنْ يُهْلِكَ الْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَأُمَّهُ وَمَنْ فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً وَلِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا يخْلُقُ مَا يَشَاءُ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ * وَقَالَتِ الْيَهُودُ وَالنَّصَارَى نَحْنُ أَبْنَاءُ اللَّهِ وَأَحِبَّاؤُهُ قُلْ فَلِمَ يُعَذِّبُكُمْ بِذُنُوبِكُمْ بَلْ أَنْتُمْ بَشَرٌ مِمَّنْ خَلَقَ يَغْفِرُ لِمَنْ يَشَاءُ وَيُعَذِّبُ مَنْ يَشَاءُ وَلِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا وَإِلَيْهِ الْمَصِيرُ * يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءَكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ عَلَى فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ أَنْ تَقُولُوا مَا جَاءَنَا مِنْ بَشِيرٍ وَلَا نَذِيرٍ فَقَدْ جَاءَكُمْ بَشِيرٌ وَنَذِيرٌ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ).

[10]. الأحزاب: 30 و31.

[11]. تفسير مجمع البيان، ج8، ص153: وَرَوَى مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ زَينُ العابدينَ علیهما السلام ‏ أَنَّهُ قَالَ لَهُ رَجُلٌ: إِنَّكُمْ أَهْلُ بَيْتٍ مَغْفُورٌ لَكُمْ قَالَ فَغَضِبَ وَقَالَ نَحْنُ أَحْرَى أَنْ يَجْرِيَ فِينَا مَا أَجْرَى اللَّهُ فِي أَزْوَاجِ النَّبِيِّ صلّی الله علیه و آله و سلّم مِنْ أَنْ نَكُونَ كَمَا تَقُولُ إِنَّا نَرَى‏ لِمُحْسِنِنَا ضِعْفَيْنِ‏ مِنَ الْأَجْرِ وَلِمُسِيئِنَا ضِعْفَيْنِ مِنَ الْعَذَابِ، ثُمَّ قَرَأَ الْآيَتَيْنِ.

[12]. فقه الرضا علیه السلام، ص127: اعْلَمْ يَرْحَمُكَ اللَّهُ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى فَضَّلَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَلَيْلَتَهُ عَلَى سَائِرِ الْأَيَّامِ فَضَاعَفَ فِيهِ الْحَسَنَاتِ لِعَامِلِهَا وَالسَّيِّئَاتِ‏ عَلَى‏ مُقْتَرِفِهَا إِعْظَاماً لَهَا.

الكافي، ج3، ص414، ح6: عَنْ أَبَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنَّ لِلْجُمُعَةِ حَقّاً وَحُرْمَةً فَإِيَّاكَ أَنْ‏ تُضَيِّعَ‏ أَوْ تُقَصِّرَ فِي شَيْ‏ءٍ مِنْ عِبَادَةِ اللَّهِ وَالتَّقَرُّبِ إِلَيْهِ بِالْعَمَلِ الصَّالِحِ وَتَرْكِ الْمَحَارِمِ كُلِّهَا فَإِنَّ اللَّهَ يُضَاعِفُ فِيهِ الْحَسَنَاتِ وَيَمْحُو فِيهِ السَّيِّئَاتِ وَيَرْفَعُ فِيهِ الدَّرَجَاتِ قَالَ وَذَكَرَ أَنَّ يَوْمَهُ مِثْلُ لَيْلَتِهِ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تُحْيِيَهَا بِالصَّلَاةِ وَالدُّعَاءِ فَافْعَلْ فَإِنَّ رَبَّكَ يَنْزِلُ فِي أَوَّلِ لَيْلَةِ الْجُمُعَةِ إِلَى سَمَاءِ الدُّنْيَا فَيُضَاعِفُ فِيهِ الْحَسَنَاتِ وَيَمْحُو فِيهِ السَّيِّئَاتِ وَإِنَّ اللَّهَ وَاسِعٌ كَرِيمٌ.

بحار الأنوار، ج86، ص283: وَمِنْهُ بِإِسْنَادِهِ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام‏ اجْتَنِبُوا الْمَعَاصِيَ لَيْلَةَ الْجُمُعَةِ فَإِنَّ السَّيِّئَةَ مُضَاعَفَةٌ وَالْحَسَنَةَ مُضَاعَفَةٌ وَمَنْ تَرَكَ مَعْصِيَةَ اللَّهِ لَيْلَةَ الْجُمُعَةِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ كُلَّ مَا سَلَفَ فِيهِ وَقِيلَ لَهُ اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ وَمَنْ بَارَزَ اللَّهَ لَيْلَةَ الْجُمُعَةِ بِمَعْصِيَتِهِ‏ أَخَذَهُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ بِكُلِّ مَا عَمِلَ فِي عُمُرِهِ وَضَاعَفَ عَلَيْهِ الْعَذَابَ بِهَذِهِ الْمَعْصِيَةِ فَإِذَا كَانَ يَوْمُ الْجُمُعَةِ رَفَعَتْ حِيتَانُ الْبُحُورِ رُءُوسَهَا وَدَوَابُّ الْبَرَارِي ثُمَّ نَادَتْ بِصَوْتٍ ذَلِقٍ رَبَّنَا لَا تُعَذِّبْنَا بِذُنُوبِ الْآدَمِيِّينَ.

من لا يحضره الفقيه، ج1، ص423، ح1247: وَرَوَى هِشَامُ بْنُ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي الرَّجُلِ يُرِيدُ أَنْ يَعْمَلَ شَيْئاً مِنَ الْخَيْرِ مِثْلَ الصَّدَقَةِ وَالصَّوْمِ وَنَحْوِ هَذَا قَالَ يُسْتَحَبُّ أَنْ يَكُونَ ذَلِكَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ فَإِنَّ الْعَمَلَ‏ يَوْمَ‏ الْجُمُعَةِ يُضَاعَفُ‏.

[13]. الهداية الكبرى، ص429:... قَالَ الْمُفَضَّلُ: فَبَكَيْتُ بُكَاءً طَوِيلاً وَقُلْتُ يَا سَيِّدِي‏ هَذَا بِفَضْلِ‏ اللَّهِ‏ وَفَضْلِكُمْ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام هَذَا بِفَضْلِ اللَّهِ عَلَيْنَا فِيكُمْ يَا مُفَضَّلُ وَهَلْ عَلِمْتَ مَنْ شِيعَتُنَا قَالَ الْمُفَضَّلُ مَنْ تَقُولُ فَقَالَ وَاللَّهِ مَا هُمْ إِلَّا أَنْتَ وَأَمْثَالُكَ وَلَا تُحَدِّثْ بِهَذَا الْحَدِيثِ أَصْحَابَ الرُّخَصِ مِنْ شِيعَتِنَا فَيَتَكَلَّمُوا عَلَى هَذَا الْفَضْلِ وَيَتْرُكُوا الْعَمَلَ بِهِ فَلَا يُغْنِي عَنْهُمْ مِنَ اللَّهِ شَيْئاً لِأَنَّنَا كَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: لا يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضى‏ وَهُمْ مِنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ‏، الخبر.

[14]. معاني الأخبار، ص388، ح26: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ، عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قِيلَ لَهُ إِنَّ أَبَا الْخَطَّابِ‏ يَذْكُرُ عَنْكَ‏ أَنَّكَ‏ قُلْتَ لَهُ إِذَا عَرَفْتَ الْحَقَّ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ فَقَالَ لَعَنَ اللَّهُ أَبَا الْخَطَّابِ وَاللَّهِ مَا قُلْتُ لَهُ هَكَذَا وَلَكِنِّي قُلْتُ إِذَا عَرَفْتَ الْحَقَّ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ مِنْ خَيْرٍ يُقْبَلْ مِنْكَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ يَقُولُ: مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ يُرْزَقُونَ فِيها بِغَيْرِ حِسابٍ‏ وَيَقُولُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى‏ مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً.

الكافي، ج2، ص464، ح5: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَارِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام حَدِيثٌ رُوِيَ لَنَا أَنَّكَ قُلْتَ إِذَا عَرَفْتَ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ فَقَالَ قَدْ قُلْتُ ذَلِكَ قَالَ قُلْتُ وَإِنْ زَنَوْا أَوْ سَرَقُوا أَوْ شَرِبُوا الْخَمْرَ فَقَالَ لِي‏ إِنَّا لِلَّهِ‏ وَإِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ‏ وَاللَّهِ مَا أَنْصَفُونَا أَنْ نَكُونَ أُخِذْنَا بِالْعَمَلِ وَوُضِعَ عَنْهُمْ إِنَّمَا قُلْتُ إِذَا عَرَفْتَ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ مِنْ قَلِيلِ الْخَيْرِ وَكَثِيرِهِ فَإِنَّهُ يُقْبَلُ مِنْكَ.

معاني الأخبار، ص181، ح1: عَنْ فُضَيْلِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقِيلَ لَهُ: إِنَّ هَؤُلَاءِ الْأَخَابِثَ يَرْوُونَ عَنْ أَبِيكَ يَقُولُونَ إِنَّ أَبَاكَ علیه السلام قَالَ إِذَا عَرَفْتَ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ فَهُمْ يَسْتَحِلُّونَ بَعْدَ ذَلِكَ كُلَّ مُحَرَّمٍ قَالَ مَا لَهُمْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ إِنَّمَا قَالَ أَبِي علیه السلام إِذَا عَرَفْتَ الْحَقَ‏ فَاعْمَلْ‏ مَا شِئْتَ‏ مِنْ خَيْرٍ يُقْبَلُ مِنْكَ.

علل الشرائع، ج1، ص250، ح7: عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام كَتَبَ إِلَيْهِ كِتَاباً فِيهِ‏ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى لَمْ يَبْعَثْ نَبِيّاً قَطُّ يَدْعُو إِلَى مَعْرِفَةِ اللَّهِ لَيْسَ مَعَهَا طَاعَةٌ فِي أَمْرٍ وَلَا نَهْيٍ وَإِنَّمَا يَقْبَلُ اللَّهُ مِنَ الْعِبَادِ الْعَمَلَ بِالْفَرَائِضِ الَّتِي فَرَضَهَا اللَّهُ عَلَى حُدُودِهَا مَعَ‏ مَعْرِفَةِ مَنْ‏ دَعَا إِلَيْهِ وَمَنْ أَطَاعَ حَرَّمَ الْحَرَامَ ظَاهِرَهُ وَبَاطِنَهُ وَصَلَّى وَصَامَ وَحَجَّ وَاعْتَمَرَ وَعَظَّمَ حُرُمَاتِ اللَّهِ كُلَّهَا وَلَمْ يَدَعْ مِنْهَا شَيْئاً وَعَمِلَ بِالْبِرِّ كُلِّهِ وَمَكَارِمِ الْأَخْلَاقِ كُلِّهَا وَتَجَنَّبَ سَيِّئَهَا وَمَنْ زَعَمَ أَنَّهُ يُحِلُّ الْحَلَالَ وَيُحَرِّمُ الْحَرَامَ بِغَيْرِ مَعْرِفَةِ النَّبِيِّ صلّی الله علیه و آله و سلّم لَمْ يُحِلَّ لِلَّهِ حَلَالاً وَلَمْ يُحَرِّمْ لَهُ حَرَاماً وَإِنَّ مَنْ صَلَّى وَزَكَّى وَحَجَّ وَاعْتَمَرَ وَفَعَلَ ذَلِكَ كُلَّهُ بِغَيْرِ مَعْرِفَةِ مَنِ افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَيْهِ طَاعَتَهُ فَلَمْ يَفْعَلْ شَيْئاً مِنْ ذَلِكَ لَمْ يُصَلِّ وَلَمْ يَصُمْ وَلَمْ يُزَكِّ وَلَمْ يَحُجَّ وَلَمْ يَعْتَمِرْ وَلَمْ يَغْتَسِلْ مِنَ الْجَنَابَةِ وَلَمْ يَتَطَهَّرْ وَلَمْ يُحَرِّمْ لِلَّهِ حَلَالاً وَلَيْسَ لَهُ صَلَاةٌ وَإِنْ رَكَعَ وَإِنْ سَجَدَ وَلَا لَهُ زَكَاةٌ وَلَا حَجٌّ وَإِنَّمَا ذَلِكَ كُلُّهُ يَكُونُ بِمَعْرِفَةِ رَجُلٍ مَنَّ اللَّهُ تَعَالَى عَلَى خَلْقِهِ بِطَاعَتِهِ وَأَمَرَ بِالْأَخْذِ عَنْهُ فَمَنْ عَرَّفَهُ وَأَخَذَ عَنْهُ أَطَاعَ اللَّهَ وَمَنْ زَعَمَ أَنَّ ذَلِكَ إِنَّمَا هِيَ الْمَعْرِفَةُ وَأَنَّهُ إِذَا عَرَفَ اكْتَفَى بِغَيْرِ طَاعَةٍ فَقَدْ كَذَبَ وَأَشْرَكَ وَإِنَّمَا قِيلَ اعْرِفْ وَاعْمَلْ مَا شِئْتَ مِنَ الْخَيْرِ فَإِنَّهُ لَا يُقْبَلُ مِنْكَ ذَلِكَ بِغَيْرِ مَعْرِفَةٍ فَإِذَا عَرَفْتَ فَاعْمَلْ لِنَفْسِكَ مَا شِئْتَ مِنَ الطَّاعَةِ قَلَّ أَوْ كَثُرَ فَإِنَّهُ مَقْبُولٌ مِنْكَ.

الأمالي (للطوسي)، ص417، ح87: عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَى السَّابَاطِيِّ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّ أَبَا أُمَيَّةَ يُوسُفَ بْنَ ثَابِتٍ حَدَّثَ عَنْكَ أَنَّكَ قُلْتَ: لَا يَضُرُّ مَعَ الْإِيمَانِ عَمَلٌ، وَلَا يَنْفَعُ مَعَ الْكُفْرِ عَمَلٌ فَقَالَ علیه السلام: إِنَّهُ لَمْ يَسْأَلْنِي أَبُو أُمَيَّةَ عَنْ تَفْسِيرِهَا، إِنَّمَا عَنَيْتُ بِهَذَا أَنَّهُ مَنْ عَرَفَ الْإِمَامَ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام وَتَوَلَّاهُ، ثُمَّ عَمِلَ لِنَفْسِهِ بِمَا شَاءَ مِنْ‏ عَمَلِ‏ الْخَيْرِ قُبِلَ‏ مِنْهُ‏ ذَلِكَ‏، وَضُوعِفَ لَهُ أَضْعَافاً كَثِيرَةً، فَانْتَفَعَ بِأَعْمَالِ الْخَيْرِ مَعَ الْمَعْرِفَةِ، فَهَذَا مَا عَنَيْتُ بِذَلِكَ، وَكَذَلِكَ لَا يَقْبَلُ اللَّهُ مِنَ الْعِبَادِ الْأَعْمَالَ الصَّالِحَةَ الَّتِي يَعْمَلُونَهَا إِذَا تَوَلَّوُا الْإِمَامَ الْجَائِرَ الَّذِي لَيْسَ مِنَ اللَّهِ (تَعَالَى). فَقَالَ لَهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِي يَعْفُورٍ: أَ لَيْسَ اللَّهُ (تَعَالَى) قَالَ: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِنْها وَهُمْ مِنْ فَزَعٍ يَوْمَئِذٍ آمِنُونَ» فَكَيْفَ لَا يَنْفَعُ الْعَمَلُ الصَّالِحُ مِمَّنْ تَوَلَّى أَئِمَّةَ الْجَوْرِ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّه علیه السلام: وَهَلْ تَدْرِي مَا الْحَسَنَةُ الَّتِي عَنَاهَا اللَّهُ (تَعَالَى) فِي هَذِهِ الْآيَةِ، هِيَ وَاللَّهِ مَعْرِفَةُ الْإِمَامِ وَطَاعَتُهُ، وَقَالَ (عَزَّ وَجَلَّ): «وَ مَنْ جاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» وَإِنَّمَا أَرَادَ بِالسَّيِّئَةِ إِنْكَارَ الْإِمَامِ الَّذِي هُوَ مِنَ اللَّهِ (تَعَالَى). ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّه علیه السلام: مَنْ جَاءَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِوَلَايَةِ إِمَامٍ جَائِرٍ لَيْسَ مِنَ اللَّهِ وَجَاءَ مُنْكِراً لِحَقِّنَا جَاحِداً بِوَلَايَتِنَا، أَكَبَّهُ اللَّهُ (تَعَالَى) يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِي النَّارِ.

[15]. الكافي، ج1، ص47، ح1: عَنْ حَفْصِ بْنِ غِيَاثٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: يَا حَفْصُ يُغْفَرُ لِلْجَاهِلِ‏ سَبْعُونَ‏ ذَنْباً قَبْلَ أَنْ يُغْفَرَ لِلْعَالِمِ ذَنْبٌ وَاحِدٌ.

الكافي، ج2، ص440، ح3: عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: إِذَا بَلَغَتِ النَّفْسُ هَذِهِ وَأَهْوَى بِيَدِهِ إِلَى حَلْقِهِ لَمْ يَكُنْ‏ لِلْعَالِمِ‏ تَوْبَةٌ وَكَانَتْ لِلْجَاهِلِ تَوْبَةٌ.

الكافي، ج‏1، ص44، ح1: عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ الْهِلَالِيِّ قَالَ: سَمِعْتُ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام يُحَدِّثُ عَنِ النَّبِيِّ صلّی الله علیه و آله و سلّم أَنَّهُ قَالَ فِي كَلَامٍ لَهُ‏ الْعُلَمَاءُ رَجُلَانِ‏ رَجُلٌ عَالِمٌ آخِذٌ بِعِلْمِهِ فَهَذَا نَاجٍ وَعَالِمٌ تَارِكٌ لِعِلْمِهِ فَهَذَا هَالِكٌ وَإِنَّ أَهْلَ النَّارِ لَيَتَأَذَّوْنَ مِنْ رِيحِ الْعَالِمِ التَّارِكِ لِعِلْمِهِ وَإِنَّ أَشَدَّ أَهْلِ النَّارِ نَدَامَةً وَحَسْرَةً رَجُلٌ دَعَا عَبْداً إِلَى اللَّهِ فَاسْتَجَابَ لَهُ وَقَبِلَ مِنْهُ فَأَطَاعَ اللَّهَ فَأَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّةَ وَأَدْخَلَ الدَّاعِيَ النَّارَ بِتَرْكِهِ عِلْمَهُ وَاتِّبَاعِهِ الْهَوَى وَطُولِ الْأَمَلِ أَمَّا اتِّبَاعُ الْهَوَى فَيَصُدُّ عَنِ الْحَقِّ وَطُولُ الْأَمَلِ يُنْسِي الْآخِرَةَ.

الكافي، ج1، ص45، ح6: عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ، عَنْ أَبِيهِ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام فِي كَلَامٍ لَهُ خَطَبَ بِهِ عَلَى الْمِنْبَرِ: أَيُّهَا النَّاسُ إِذَا عَلِمْتُمْ فَاعْمَلُوا بِمَا عَلِمْتُمْ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ إِنَّ الْعَالِمَ الْعَامِلَ بِغَيْرِهِ كَالْجَاهِلِ الْحَائِرِ الَّذِي لَا يَسْتَفِيقُ‏ عَنْ جَهْلِهِ بَلْ قَدْ رَأَيْتُ أَنَّ الْحُجَّةَ عَلَيْهِ أَعْظَمُ وَالْحَسْرَةَ أَدْوَمُ عَلَى هَذَا الْعَالِمِ الْمُنْسَلِخِ مِنْ عِلْمِهِ مِنْهَا عَلَى هَذَا الْجَاهِلِ‏ الْمُتَحَيِّرِ فِي‏ جَهْلِهِ‏ وَكِلَاهُمَا حَائِرٌ بَائِرٌ لَا تَرْتَابُوا فَتَشُكُّوا وَلَا تَشُكُّوا فَتَكْفُرُوا وَلَا تُرَخِّصُوا لِأَنْفُسِكُمْ فَتُدْهِنُوا وَلَا تُدْهِنُوا فِي الْحَقِّ فَتَخْسَرُوا وَإِنَّ مِنَ الْحَقِّ أَنْ تَفَقَّهُوا وَمِنَ الْفِقْهِ أَنْ لَا تَغْتَرُّوا وَإِنَّ أَنْصَحَكُمْ لِنَفْسِهِ أَطْوَعُكُمْ لِرَبِّهِ وَأَغَشَّكُمْ لِنَفْسِهِ أَعْصَاكُمْ لِرَبِّهِ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ يَأْمَنْ وَيَسْتَبْشِرْ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ يَخِبْ وَيَنْدَمْ.

الإرشاد، ج1، ص229: مَا رَوَاهُ الْعُلَمَاءُ بِالْأَخْبَارِ فِي خُطْبَةٍ تَرَكْنَا ذِكْرَ صَدْرِهَا إِلَى قَوْلِهِ‏ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدَانَا مِنَ الضَّلَالَةِ وَبَصَّرَنَا مِنَ الْعَمَى وَمَنَّ عَلَيْنَا بِالْإِسْلَامِ وَجَعَلَ فِينَا النُّبُوَّةَ وَجَعَلَنَا النُّجَبَاءَ وَجَعَلَ أَفْرَاطَنَا أَفْرَاطَ الْأَنْبِيَاءِ وَجَعَلَنَا خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ‏ نَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَنَنْهَى عَنِ الْمُنْكَرِ وَنَعْبُدُ اللَّهَ وَلَا نُشْرِكُ بِهِ شَيْئاً وَلَا نَتَّخِذُ مِنْ دُونِهِ وَلِيّاً فَنَحْنُ شُهَدَاءُ اللَّهِ وَالرَّسُولُ شَهِيدٌ عَلَيْنَا نَشْفَعُ فَنُشَفَّعُ فِيمَنْ شَفَعْنَا لَهُ وَنَدْعُو فَيُسْتَجَابُ دُعَاؤُنَا وَيُغْفَرُ لِمَنْ نَدْعُو لَهُ ذُنُوبُهُ أَخْلَصْنَا لِلَّهِ فَلَمْ نَدْعُ مِنْ دُونِهِ وَلِيّاً أَيُّهَا النَّاسُ‏ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوى‏ وَلا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوانِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقابِ‏ أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي ابْنُ عَمِّ نَبِيِّكُمْ وَأَوْلَاكُمْ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ فَاسْأَلُونِي ثُمَّ اسْأَلُونِي فَكَأَنَّكُمْ بِالْعِلْمِ قَدْ نَفِدَ وَإِنَّهُ لَا يَهْلِكُ‏ عَالِمٌ إِلَّا هَلَكَ مَعَهُ بَعْضُ عِلْمِهِ وَإِنَّمَا الْعُلَمَاءُ فِي النَّاسِ كَالْبَدْرِ فِي السَّمَاءِ يُضِي‏ءُ نُورُهُ عَلَى سَائِرِ الْكَوَاكِبِ خُذُوا مِنَ الْعِلْمِ مَا بَدَا لَكُمْ وَإِيَّاكُمْ أَنْ تَطْلُبُوهُ لِخِصَالٍ أَرْبَعٍ لِتُبَاهُوا بِهِ الْعُلَمَاءَ أَوْ تُمَارُوا بِهِ السُّفَهَاءَ أَوْ تُرَاءُوا بِهِ فِي الْمَجَالِسِ أَوْ تَصْرِفُوا وُجُوهَ النَّاسِ إِلَيْكُمْ لِلتَّرَؤُّسِ لَا يَسْتَوِي عِنْدَ اللَّهِ فِي الْعُقُوبَةِ الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ‏ نَفَعَنَا اللَّهُ وَإِيَّاكُمْ بِمَا عَلِمْنَا وَجَعَلَهُ لِوَجْهِهِ خَالِصاً إِنَّهُ سَمِيعٌ مُجِيبٌ‏.

مجموعة ورام، ج2، ص213: وَقَالَ علیه السلام:‏ أَشَدُّ النَّاسِ عَذَاباً عَالِمٌ‏ لَا يُنْتَفَعُ‏ مِنْ عِلْمِهِ بِشَيْ‏ء.

عيون الحكم والمواعظ، ص57، الرقم1455: قَالَ أَميرُ المُؤمنينَ علیه السلام: السُّلْطَانُ الْجَائِرُ وَالْعَالِمُ الْفَاجِرُ أَشَدُّ النَّاسِ‏ نِكَايَةً.

عيون الحكم والمواعظ، ص503، ح9227: قَالَ أَميرُ المُؤمنينَ علیه السلام: وَقُودُ النَّارِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كُلُّ غَنِيٍّ بَخِلَ‏ بِمَالِهِ عَلَى الْفُقَرَاءِ وَكُلُّ عَالِمٍ‏ بَاعَ‏ الدِّينَ‏ بِالدُّنْيَا.

[16]. الكافي، ج1، ص44، ح2: عَنْ حُسَيْنٍ الصَّيْقَلِ‏ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقُولُ‏: لَا يَقْبَلُ اللَّهُ عَمَلاً إِلَّا بِمَعْرِفَةٍ وَلَا مَعْرِفَةَ إِلَّا بِعَمَلٍ فَمَنْ عَرَفَ دَلَّتْهُ الْمَعْرِفَةُ عَلَى الْعَمَلِ وَمَنْ لَمْ يَعْمَلْ فَلَا مَعْرِفَةَ لَهُ أَلَا إِنَّ الْإِيمَانَ بَعْضُهُ مِنْ بَعْضٍ.

التوحيد، ص142، ح7: عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ:... فَمَنْ زَعَمَ أَنَّهُ يُؤْمِنُ بِمَا لَا يَعْرِفُ‏ فَهُوَ ضَالٌ‏ عَنِ الْمَعْرِفَةِ لَا يُدْرِكُ مَخْلُوقٌ شَيْئاً إِلَّا بِاللَّهِ وَلَا تُدْرَكُ مَعْرِفَةُ اللَّهِ إِلَّا بِاللَّهِ وَاللَّهُ خِلْوٌ مِنْ خَلْقِهِ وَخَلْقُهُ خِلْوٌ مِنْه‏، الخبر.

التمحيص، ص69، ح167: عَنِ الْمُفَضَّلِ‏ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَ:‏ افْتَرَضْتُ عَلَى عِبَادِي‏ عَشَرَةَ فَرَائِضَ‏ إِذَا عَرَفُوهَا أَسْكَنْتُهُمْ مَلَكُوتِي وَأَبَحْتُهُمْ جِنَانِي أَوَّلُهَا مَعْرِفَتِي وَالثَّانِيَةُ مَعْرِفَةُ رَسُولِي إِلَى خَلْقِي وَالْإِقْرَارُ بِهِ وَالتَّصْدِيقُ لَهُ وَالثَّالِثَةُ مَعْرِفَةُ أَوْلِيَائِي وَأَنَّهُمُ الْحُجَجُ عَلَى خَلْقِي مَنْ وَالاهُمْ فَقَدْ وَالانِي وَمَنْ عَادَاهُمْ فَقَدْ عَادَانِي وَهُمُ الْعَلَمُ فِيمَا بَيْنِي وَبَيْنَ خَلْقِي وَمَنْ أَنْكَرَهُمْ أَصْلَيْتُهُ [أَدْخَلْتُهُ‏] نَارِي وَضَاعَفْتُ عَلَيْهِ عَذَابِي وَالرَّابِعَةُ مَعْرِفَةُ الْأَشْخَاصِ الَّذِينَ أُقِيمُوا مِنْ ضِيَاءِ قُدْسِي وَهُمْ قُوَّامُ قِسْطِي وَالْخَامِسَةُ مَعْرِفَةُ الْقُوَّامِ بِفَضْلِهِمْ وَالتَّصْدِيقُ لَهُمْ وَالسَّادِسَةُ مَعْرِفَةُ عَدُوِّي إِبْلِيسَ وَمَا كَانَ مِنْ ذَاتِهِ وَأَعْوَانِهِ وَالسَّابِعَةُ قَبُولُ أَمْرِي وَالتَّصْدِيقُ لِرُسُلِي وَالثَّامِنَةُ كِتْمَانُ سِرِّي وَسِرِّ أَوْلِيَائِي وَالتَّاسِعَةُ تَعْظِيمُ أَهْلِ صَفْوَتِي وَالْقَبُولُ عَنْهُمْ وَالرَّدُّ إِلَيْهِمْ فِيمَا اخْتَلَفْتُمْ فِيهِ حَتَّى يَخْرُجَ الشَّرْحُ‏ مِنْهُمْ وَالْعَاشِرَةُ أَنْ يَكُونَ هُوَ وَأَخُوهُ فِي الدِّينِ شَرَعاً سَوَاءً فَإِذَا كَانُوا كَذَلِكَ أَدْخَلْتُهُمْ مَلَكُوتِي وَآمَنْتُهُمْ مِنَ الْفَزَعِ الْأَكْبَرِ وَكَانُوا عِنْدِي‏ فِي عِلِّيِّينَ‏.

علل الشرائع، ج‏1، ص9، ح1: عَنْ سَلَمَةَ بْنِ عَطَاءٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: خَرَجَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ علیه السلام عَلَى أَصْحَابِهِ فَقَالَ أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ذِكْرُهُ مَا خَلَقَ الْعِبَادَ إِلَّا لِيَعْرِفُوهُ‏ فَإِذَا عَرَفُوهُ عَبَدُوهُ فَإِذَا عَبَدُوهُ اسْتَغْنَوْا بِعِبَادَتِهِ عَنْ عِبَادَةِ مَنْ سِوَاهُ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ بِأَبِي أَنْتَ وَأُمِّي فَمَا مَعْرِفَةُ اللَّهِ قَالَ مَعْرِفَةُ أَهْلِ كُلِّ زَمَانٍ إِمَامَهُمُ الَّذِي يَجِبُ عَلَيْهِمْ طَاعَتُهُ.

[17]. الكافي، ج1، ص43، ح1: عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَيْدٍ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقُولُ‏:... .

نهج البلاغة، ص215، ح154: (ومن خطبة له علیه السلام): وَنَاظِرُ قَلْبِ‏ اللَّبِيبِ‏ بِهِ‏ يُبْصِرُ أَمَدَهُ وَيَعْرِفُ غَوْرَهُ‏ وَنَجْدَهُ‏ دَاعٍ دَعَا وَرَاعٍ رَعَى فَاسْتَجِيبُوا لِلدَّاعِي وَاتَّبِعُوا الرَّاعِيَ قَدْ خَاضُوا بِحَارَ الْفِتَنِ وَأَخَذُوا بِالْبِدَعِ دُونَ السُّنَنِ وَأَرَزَ الْمُؤْمِنُونَ وَنَطَقَ الضَّالُّونَ الْمُكَذِّبُونَ نَحْنُ الشِّعَارُ وَالْأَصْحَابُ وَالْخَزَنَةُ وَالْأَبْوَابُ وَلَا تُؤْتَى الْبُيُوتُ إِلَّا مِنْ أَبْوَابِهَا فَمَنْ أَتَاهَا مِنْ غَيْرِ أَبْوَابِهَا سُمِّيَ سَارِقاً فِيهِمْ كَرَائِمُ‏ الْقُرْآنِ وَهُمْ كُنُوزُ الرَّحْمَنِ إِنْ نَطَقُوا صَدَقُوا وَإِنْ صَمَتُوا لَمْ يُسْبَقُوا فَلْيَصْدُقْ رَائِدٌ أَهْلَهُ وَلْيُحْضِرْ عَقْلَهُ وَلْيَكُنْ مِنْ أَبْنَاءِ الْآخِرَةِ فَإِنَّهُ مِنْهَا قَدِمَ وَإِلَيْهَا يَنْقَلِبُ‏ فَالنَّاظِرُ بِالْقَلْبِ الْعَامِلُ بِالْبَصَرِ يَكُونُ مُبْتَدَأُ عَمَلِهِ أَنْ يَعْلَمَ أَ عَمَلُهُ عَلَيْهِ أَمْ لَهُ فَإِنْ كَانَ لَهُ مَضَى فِيهِ وَإِنْ كَانَ عَلَيْهِ وَقَفَ عَنْهُ فَإِنَّ الْعَامِلَ بِغَيْرِ عِلْمٍ كَالسَّائِرِ عَلَى غَيْرِ طَرِيقٍ فَلَا يَزِيدُهُ بُعْدُهُ عَنِ الطَّرِيقِ الْوَاضِحِ إِلَّا بُعْداً مِنْ حَاجَتِهِ وَالْعَامِلُ بِالْعِلْمِ كَالسَّائِرِ عَلَى الطَّرِيقِ الْوَاضِحِ فَلْيَنْظُرْ نَاظِرٌ أَ سَائِرٌ هُوَ أَمْ رَاجِعٌ وَاعْلَمْ أَنَّ لِكُلِّ ظَاهِرٍ بَاطِناً عَلَى مِثَالِهِ فَمَا طَابَ ظَاهِرُهُ طَابَ بَاطِنُهُ وَمَا خَبُثَ ظَاهِرُهُ خَبُثَ بَاطِنُهُ وَقَدْ قَالَ الرَّسُولُ الصَّادِقُ صلّی الله علیه و آله و سلّم إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْعَبْدَ وَيُبْغِضُ عَمَلَهُ وَيُحِبُّ الْعَمَلَ وَيُبْغِضُ بَدَنَهُ وَاعْلَمْ أَنَّ لِكُلِّ عَمَلٍ نَبَاتاً وَكُلُّ نَبَاتٍ لَا غِنَى بِهِ عَنِ الْمَاءِ وَالْمِيَاهُ مُخْتَلِفَةٌ فَمَا طَابَ سَقْيُهُ طَابَ غَرْسُهُ وَحَلَتْ ثَمَرَتُهُ وَمَا خَبُثَ سَقْيُهُ خَبُثَ غَرْسُهُ وَأَمَرَّتْ ثَمَرَتُه‏.

الكافي، ج1، ص45، ح6: عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام فِي كَلَامٍ لَهُ خَطَبَ بِهِ عَلَى الْمِنْبَرِ: أَيُّهَا النَّاسُ إِذَا عَلِمْتُمْ فَاعْمَلُوا بِمَا عَلِمْتُمْ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ إِنَّ الْعَالِمَ الْعَامِلَ بِغَيْرِهِ كَالْجَاهِلِ الْحَائِرِ الَّذِي لَا يَسْتَفِيقُ‏ عَنْ جَهْلِهِ بَلْ قَدْ رَأَيْتُ أَنَّ الْحُجَّةَ عَلَيْهِ أَعْظَمُ وَالْحَسْرَةَ أَدْوَمُ عَلَى هَذَا الْعَالِمِ‏ الْمُنْسَلِخِ‏ مِنْ‏ عِلْمِهِ‏ مِنْهَا عَلَى هَذَا الْجَاهِلِ الْمُتَحَيِّرِ فِي جَهْلِهِ وَكِلَاهُمَا حَائِرٌ بَائِرٌ لَا تَرْتَابُوا فَتَشُكُّوا وَلَا تَشُكُّوا فَتَكْفُرُوا وَلَا تُرَخِّصُوا لِأَنْفُسِكُمْ فَتُدْهِنُوا وَلَا تُدْهِنُوا فِي الْحَقِّ فَتَخْسَرُوا وَإِنَّ مِنَ الْحَقِّ أَنْ تَفَقَّهُوا وَمِنَ الْفِقْهِ أَنْ لَا تَغْتَرُّوا وَإِنَّ أَنْصَحَكُمْ لِنَفْسِهِ أَطْوَعُكُمْ لِرَبِّهِ وَأَغَشَّكُمْ لِنَفْسِهِ أَعْصَاكُمْ لِرَبِّهِ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ يَأْمَنْ وَيَسْتَبْشِرْ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ يَخِبْ وَيَنْدَمْ.

الكافي، ج1، ص44، ح3: عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ، عَمَّنْ رَوَاهُ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم:‏ مَنْ عَمِلَ‏ عَلَى‏ غَيْرِ عِلْمٍ‏ كَانَ مَا يُفْسِدُ أَكْثَرَ مِمَّا يُصْلِحُ.

المحاسن، ج1، ص120، ح134: عَنْ يَزِيدَ الصَّائِغِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: يَا يَزِيدُ إِنَّ أَشَدَّ النَّاسِ‏ حَسْرَةً يَوْمَ‏ الْقِيَامَةِ الَّذِينَ وَصَفُوا الْعَدْلَ ثُمَّ خَالَفُوهُ وَهُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ: أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يا حَسْرَتى‏ عَلى‏ ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ‏ وَفِي رِوَايَةِ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى أَوْ غَيْرِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَ‏ فَكُبْكِبُوا فِيها هُمْ وَالْغاوُونَ‏ قَالَ مَنْ وَصَفَ عَدْلاً ثُمَّ خَالَفَهُ إِلَى غَيْرِهِ.

[18]. الكافي، ج1، ص11، ح8: عَنْ سُلَيْمَانَ الدَّيْلَمِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: فُلَانٌ مِنْ عِبَادَتِهِ وَدِينِهِ وَفَضْلِهِ فَقَالَ كَيْفَ عَقْلُهُ قُلْتُ لَا أَدْرِي فَقَالَ إِنَّ الثَّوَابَ عَلَى قَدْرِ الْعَقْلِ إِنَّ رَجُلاً مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ كَانَ يَعْبُدُ اللَّهَ فِي جَزِيرَةٍ مِنْ جَزَائِرِ الْبَحْرِ خَضْرَاءَ نَضِرَةٍ كَثِيرَةِ الشَّجَرِ ظَاهِرَةِ الْمَاءِ وَإِنَّ مَلَكاً مِنَ الْمَلَائِكَةِ مَرَّ بِهِ فَقَالَ يَا رَبِّ أَرِنِي ثَوَابَ عَبْدِكَ هَذَا فَأَرَاهُ اللَّهُ تَعَالَى ذَلِكَ فَاسْتَقَلَّهُ الْمَلَكُ فَأَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إِلَيْهِ أَنِ اصْحَبْهُ فَأَتَاهُ الْمَلَكُ فِي صُورَةِ إِنْسِيٍّ فَقَالَ لَهُ مَنْ أَنْتَ قَالَ أَنَا رَجُلٌ عَابِدٌ بَلَغَنِي مَكَانُكَ وَعِبَادَتُكَ فِي هَذَا الْمَكَانِ فَأَتَيْتُكَ لِأَعْبُدَ اللَّهَ مَعَكَ فَكَانَ مَعَهُ يَوْمَهُ ذَلِكَ فَلَمَّا أَصْبَحَ قَالَ لَهُ الْمَلَكُ إِنَّ مَكَانَكَ لَنَزِهٌ وَمَا يَصْلُحُ إِلَّا لِلْعِبَادَةِ فَقَالَ لَهُ الْعَابِدُ إِنَّ لِمَكَانِنَا هَذَا عَيْباً فَقَالَ لَهُ وَمَا هُوَ قَالَ لَيْسَ لِرَبِّنَا بَهِيمَةٌ فَلَوْ كَانَ لَهُ حِمَارٌ رَعَيْنَاهُ فِي هَذَا الْمَوْضِعِ فَإِنَّ هَذَا الْحَشِيشَ يَضِيعُ فَقَالَ لَهُ ذَلِكَ الْمَلَكُ وَمَا لِرَبِّكَ حِمَارٌ فَقَالَ لَوْ كَانَ لَهُ حِمَارٌ مَا كَانَ يَضِيعُ مِثْلُ هَذَا الْحَشِيشِ فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَى الْمَلَكِ إِنَّمَا أُثِيبُهُ عَلَى قَدْرِ عَقْلِهِ.

[19]. معدن الجواهر (للكراجكي)، ص25: وَقَالَ صلّی الله علیه و آله و سلّم‏: الْعِلْمُ عِلْمَانِ عِلْمٌ‏ فِي‏ الْقَلْبِ‏ فَذَاكَ‏ الْعِلْمُ النَّافِعُ وَعِلْمٌ عَلَى اللِّسَانِ فَذَاكَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى الْعِبَادِ.

مشكاة الأنوار، ص325: عَنْ عُنْوَانَ الْبَصْرِيِّ... فَدَخَلْتُ وَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ فَرَدَّ عَلَيَّ السَّلَامَ وَقَالَ اجْلِسْ غَفَرَ اللَّهُ لَكَ فَجَلَسْتُ فَأَطْرَقَ مَلِيّاً ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَقَالَ أَبُو مَنْ قُلْتُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ قَالَ ثَبَّتَ اللَّهُ كُنْيَتَكَ وَوَفَّقَكَ لِمَرْضَاتِهِ قُلْتُ فِي نَفْسِي لَوْ لَمْ يَكُنْ لِي مِنْ زِيَارَتِهِ وَالتَّسْلِيمِ عَلَيْهِ غَيْرُ هَذَا الدُّعَاءِ لَكَانَ كَثِيراً ثُمَّ أَطْرَقَ مَلِيّاً ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَقَالَ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَا حَاجَتُكَ قُلْتُ سَأَلْتُ اللَّهَ أَنْ يَعْطِفَ قَلْبَكَ عَلَيَّ وَيَرْزُقَنِي مِنْ عِلْمِكَ وَأَرْجُو أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى أَجَابَنِي فِي الشَّرِيفِ مَا سَأَلْتُهُ فَقَالَ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ لَيْسَ الْعِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ إِنَّمَا هُوَ نُورٌ يَقَعُ فِي قَلْبِ مَنْ يُرِيدُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى أَنْ يُبْدِيَهُ فَإِنْ أَرَدْتَ الْعِلْمَ فَاطْلُبْ أَوَّلاً مِنْ نَفْسِكَ حَقِيقَةَ الْعُبُودِيَّةِ وَاطْلُبِ الْعِلْمَ بِاسْتِعْمَالِهِ وَاسْتَفْهِمِ اللَّهَ يُفَهِّمْكَ، الخبر.

قرة العيون (للفيض)، ص439: عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام لَيْسَ الْعِلْمُ فِي السَّمَاءِ فَيَنْزِلُ إِلَيْكُمْ ولا فِي تُخُومِ الْأَرْضِ فَيَخْرُجُ لَكُم ولَكِنَّ الْعِلْمَ مَجبولٌ في قُلُوبِكُمْ تَأَدَّبُوا بِآدَابِ اَلرُّوحَانِيِّينَ يَظْهَرْ لَكُم.

مفاتيح الجنان، ص1045: التاسع عشر: أيضاً في خلاصة الأذكار قل عند المطالعة: اللّهُمَّ أخْرِجْني مِنْ ظُلُماتِ الوَهْمِ وَأكْرِمْني بِنُورِ الفَهْمِ، اللّهُمَّ افْتَحْ عَلَيْنا أَبْوابَ رَحْمَتِكَ وَانْشُرْ عَلَيْنا خَزائِنَ عُلُومِكَ بِرَحْمَتِكَ يا أرْحَمَ الرّاحِمينَ.

[20]. الكافي، ج2، ص27، ح1: عَنْ عَبْدِ الرَّحِيمِ الْقَصِيرِ قَالَ: كَتَبْتُ مَعَ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ أَعْيَنَ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَسْأَلُهُ عَنِ الْإِيمَانِ مَا هُوَ فَكَتَبَ إِلَيَّ مَعَ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ أَعْيَنَ سَأَلْتَ رَحِمَكَ اللَّهُ عَنِ الْإِيمَانِ وَالْإِيمَانُ هُوَ الْإِقْرَارُ بِاللِّسَانِ‏ وَعَقْدٌ فِي الْقَلْبِ وَعَمَلٌ بِالْأَرْكَانِ وَالْإِيمَانُ بَعْضُهُ مِنْ بَعْضٍ وَهُوَ دَارٌ وَكَذَلِكَ الْإِسْلَامُ دَارٌ وَالْكُفْرُ دَارٌ فَقَدْ يَكُونُ الْعَبْدُ مُسْلِماً قَبْلَ أَنْ يَكُونَ مُؤْمِناً وَلَا يَكُونُ مُؤْمِناً حَتَّى يَكُونَ مُسْلِماً فَالْإِسْلَامُ قَبْلَ الْإِيمَانِ وَهُوَ يُشَارِكُ الْإِيمَانَ فَإِذَا أَتَى الْعَبْدُ كَبِيرَةً مِنْ كَبَائِرِ الْمَعَاصِي أَوْ صَغِيرَةً مِنْ صَغَائِرِ الْمَعَاصِي الَّتِي نَهَى اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ عَنْهَا كَانَ خَارِجاً مِنَ الْإِيمَانِ سَاقِطاً عَنْهُ اسْمُ الْإِيمَانِ وَثَابِتاً عَلَيْهِ اسْمُ الْإِسْلَامِ فَإِنْ تَابَ وَاسْتَغْفَرَ عَادَ إِلَى دَارِ الْإِيمَانِ وَلَا يُخْرِجُهُ إِلَى الْكُفْرِ إِلَّا الْجُحُودُ وَالِاسْتِحْلَالُ‏ أَنْ يَقُولَ لِلْحَلَالِ هَذَا حَرَامٌ وَلِلْحَرَامِ هَذَا حَلَالٌ وَدَانَ بِذَلِكَ فَعِنْدَهَا يَكُونُ خَارِجاً مِنَ الْإِسْلَامِ وَالْإِيمَانِ دَاخِلاً فِي الْكُفْرِ وَكَانَ بِمَنْزِلَةِ مَنْ دَخَلَ الْحَرَمَ ثُمَّ دَخَلَ الْكَعْبَةَ وَأَحْدَثَ فِي الْكَعْبَةِ حَدَثاً فَأُخْرِجَ عَنِ الْكَعْبَةِ وَعَنِ الْحَرَمِ فَضُرِبَتْ عُنُقُهُ وَصَارَ إِلَى النَّارِ.

[21]. الكافي، ج2، ص38، ح3: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْإِيمَانِ فَقَالَ شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ‏ وَالْإِقْرَارُ بِمَا جَاءَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَمَا اسْتَقَرَّ فِي الْقُلُوبِ مِنَ التَّصْدِيقِ بِذَلِكَ قَالَ قُلْتُ الشَّهَادَةُ أَ لَيْسَتْ عَمَلاً قَالَ بَلَى قُلْتُ الْعَمَلُ مِنَ الْإِيمَانِ قَالَ نَعَمْ الْإِيمَانُ لَا يَكُونُ‏ إِلَّا بِعَمَلٍ‏ وَالْعَمَلُ مِنْهُ وَلَا يَثْبُتُ الْإِيمَانُ إِلَّا بِعَمَلٍ.

الكافي، ج2، ص38، ح4: عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَا الْإِسْلَامُ فَقَالَ دِينُ اللَّهِ اسْمُهُ الْإِسْلَامُ وَهُوَ دِينُ اللَّهِ قَبْلَ أَنْ تَكُونُوا حَيْثُ كُنْتُمْ‏ وَبَعْدَ أَنْ تَكُونُوا فَمَنْ أَقَرَّ بِدِينِ اللَّهِ فَهُوَ مُسْلِمٌ وَمَنْ عَمِلَ بِمَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ بِهِ فَهُوَ مُؤْمِنٌ.

الكافي، ج2، ص33، ح1: قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَمْرٍو الزُّبَيْرِيُّ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَيُّهَا الْعَالِمُ أَخْبِرْنِي أَيُّ الْأَعْمَالِ أَفْضَلُ عِنْدَ اللَّهِ قَالَ مَا لَا يَقْبَلُ اللَّهُ شَيْئاً إِلَّا بِهِ قُلْتُ وَمَا هُوَ قَالَ الْإِيمَانُ بِاللَّهِ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ أَعْلَى الْأَعْمَالِ دَرَجَةً وَأَشْرَفُهَا مَنْزِلَةً وَأَسْنَاهَا حَظّاً قَالَ قُلْتُ أَ لَا تُخْبِرُنِي عَنِ الْإِيمَانِ أَ قَوْلٌ هُوَ وَعَمَلٌ أَمْ قَوْلٌ بِلَا عَمَلٍ فَقَالَ الْإِيمَانُ عَمَلٌ كُلُّهُ وَالْقَوْلُ بَعْضُ ذَلِكَ الْعَمَلِ بِفَرْضٍ مِنَ اللَّهِ بَيَّنَ فِي كِتَابِهِ وَاضِحٍ نُورُهُ‏ ثَابِتَةٍ حُجَّتُهُ يَشْهَدُ لَهُ بِهِ الْكِتَابُ وَيَدْعُوهُ إِلَيْهِ قَالَ قُلْتُ صِفْهُ لِي جُعِلْتُ فِدَاكَ حَتَّى أَفْهَمَهُ قَالَ الْإِيمَانُ‏ حَالاتٌ وَدَرَجَاتٌ وَطَبَقَاتٌ وَمَنَازِلُ فَمِنْهُ‏ التَّامُ‏ الْمُنْتَهَى‏ تَمَامُهُ وَمِنْهُ النَّاقِصُ الْبَيِّنُ نُقْصَانُهُ وَمِنْهُ الرَّاجِحُ الزَّائِدُ رُجْحَانُهُ قُلْتُ إِنَّ الْإِيمَانَ لَيَتِمُّ وَيَنْقُصُ وَيَزِيدُ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ كَيْفَ ذَلِكَ قَالَ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى فَرَضَ الْإِيمَانَ عَلَى جَوَارِحِ ابْنِ آدَمَ وَقَسَّمَهُ عَلَيْهَا وَفَرَّقَهُ فِيهَا فَلَيْسَ مِنْ جَوَارِحِهِ جَارِحَةٌ إِلَّا وَقَدْ وُكِّلَتْ مِنَ الْإِيمَانِ بِغَيْرِ مَا وُكِّلَتْ بِهِ أُخْتُهَا فَمِنْهَا قَلْبُهُ الَّذِي بِهِ يَعْقِلُ وَيَفْقَهُ وَيَفْهَمُ وَهُوَ أَمِيرُ بَدَنِهِ الَّذِي لَا تَرِدُ الْجَوَارِحُ وَلَا تَصْدُرُ إِلَّا عَنْ رَأْيِهِ وَأَمْرِهِ وَمِنْهَا عَيْنَاهُ اللَّتَانِ يُبْصِرُ بِهِمَا وَأُذُنَاهُ اللَّتَانِ يَسْمَعُ بِهِمَا وَيَدَاهُ اللَّتَانِ يَبْطِشُ بِهِمَا وَرِجْلَاهُ اللَّتَانِ يَمْشِي بِهِمَا وَفَرْجُهُ الَّذِي الْبَاهُ مِنْ قِبَلِهِ وَلِسَانُهُ الَّذِي يَنْطِقُ بِهِ وَرَأْسُهُ الَّذِي فِيهِ وَجْهُهُ فَلَيْسَ مِنْ هَذِهِ جَارِحَةٌ إِلَّا وَقَدْ وُكِّلَتْ مِنَ الْإِيمَانِ بِغَيْرِ مَا وُكِّلَتْ بِهِ أُخْتُهَا بِفَرْضٍ مِنَ اللَّهِ تَبَارَكَ اسْمُهُ يَنْطِقُ بِهِ الْكِتَابُ لَهَا وَيَشْهَدُ بِهِ عَلَيْهَا، الخبر.

[22]. مشكاة الأنوار، ص325: عَنْ عُنْوَانَ الْبَصْرِيِّ وَكَانَ شَيْخاً كَبِيراً قَدْ أَتَى عَلَيْهِ أَرْبَعٌ وَتِسْعُونَ سَنَةً قَالَ: كُنْتُ أَخْتَلِفُ إِلَى مَالِكِ بْنِ أَنَسٍ سِنِينَ فَلَمَّا حَضَرَ جَعْفَرٌ الصَّادِقُ علیه السلام الْمَدِينَةَ اخْتَلَفْتُ إِلَيْهِ وَأَحْبَبْتُ أَنْ آخُذَ عَنْهُ كَمَا أَخَذْتُ مِنْ مَالِكٍ‏ فَقَالَ لِي يَوْماً إِنِّي رَجُلٌ مَطْلُوبٌ وَمَعَ ذَلِكَ لِي أَوْرَادٌ فِي كُلِّ سَاعَةٍ مِنْ آنَاءِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ فَلَا تَشْغَلْنِي‏ عَنْ‏ وِرْدِي‏ فَخُذْ عَنْ مَالِكٍ وَاخْتَلِفْ إِلَيْهِ كَمَا كُنْتَ تَخْتَلِفُ إِلَيْهِ فَاغْتَمَمْتُ مِنْ ذَلِكَ وَخَرَجْتُ مِنْ عِنْدِهِ وَقُلْتُ فِي نَفْسِي لَوْ تَفَرَّسَ فِيَّ خَيْراً لَمَا زَجَرَنِي عَنِ الِاخْتِلَافِ إِلَيْهِ وَالْأَخْذِ عَنْهُ فَدَخَلْتُ مَسْجِدَ الرَّسُولِ وَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ ثُمَّ رَجَعْتُ مِنَ الْغَدِ إِلَى الرَّوْضَةِ وَصَلَّيْتُ فِيهَا رَكْعَتَيْنِ وَقُلْتُ أَسْأَلُكَ يَا اللَّهُ يَا اللَّهُ أَنْ تَعْطِفَ عَلَيَّ قَلْبَ جَعْفَرٍ وَتَرْزُقَنِي مِنْ عِلْمِهِ مَا أَهْتَدِي بِهِ إِلَى صِرَاطِكَ الْمُسْتَقِيمِ وَرَجَعْتُ إِلَى دَارِي مُغْتَمّاً حَزِيناً وَلَمْ أَخْتَلِفْ إِلَى مَالِكِ بْنِ أَنَسٍ لِمَا أُشْرِبَ قَلْبِي مِنْ حُبِّ جَعْفَرٍ فَمَا خَرَجْتُ مِنْ دَارِي إِلَّا إِلَى الصَّلَاةِ الْمَكْتُوبَةِ حَتَّى عِيلَ صَبْرِي فَلَمَّا ضَاقَ صَدْرِي تَنَعَّلْتُ وَتَرَدَّيْتُ وَقَصَدْتُ جَعْفَراً وَكَانَ بَعْدَ مَا صَلَّيْتُ الْعَصْرَ فَلَمَّا حَضَرْتُ بَابَ دَارِهِ اسْتَأْذَنْتُ عَلَيْهِ فَخَرَجَ خَادِمٌ لَهُ فَقَالَ مَا حَاجَتُكَ فَقُلْتُ السَّلَامُ عَلَى الشَّرِيفِ فَقَالَ هُوَ قَائِمٌ فِي مُصَلَّاهُ فَجَلَسْتُ بِحِذَاءِ بَابِهِ فَمَا لَبِثْتُ إِلَّا يَسِيراً إِذْ خَرَجَ خَادِمٌ لَهُ قَالَ ادْخُلْ عَلَى بَرَكَةِ اللَّهِ فَدَخَلْتُ وَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ فَرَدَّ عَلَيَّ السَّلَامَ وَقَالَ اجْلِسْ غَفَرَ اللَّهُ لَكَ فَجَلَسْتُ فَأَطْرَقَ مَلِيّاً ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَقَالَ أَبُو مَنْ قُلْتُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ قَالَ ثَبَّتَ اللَّهُ كُنْيَتَكَ وَوَفَّقَكَ لِمَرْضَاتِهِ قُلْتُ فِي نَفْسِي لَوْ لَمْ يَكُنْ لِي مِنْ زِيَارَتِهِ وَالتَّسْلِيمِ عَلَيْهِ غَيْرُ هَذَا الدُّعَاءِ لَكَانَ كَثِيراً ثُمَّ أَطْرَقَ مَلِيّاً ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ فَقَالَ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَا حَاجَتُكَ قُلْتُ سَأَلْتُ اللَّهَ أَنْ يَعْطِفَ قَلْبَكَ عَلَيَّ وَيَرْزُقَنِي مِنْ عِلْمِكَ وَأَرْجُو أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى أَجَابَنِي فِي الشَّرِيفِ مَا سَأَلْتُهُ فَقَالَ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ لَيْسَ الْعِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ إِنَّمَا هُوَ نُورٌ يَقَعُ فِي قَلْبِ مَنْ يُرِيدُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى أَنْ يُبْدِيَهُ (خ ل: يَهْدِيَهُ) فَإِنْ أَرَدْتَ الْعِلْمَ فَاطْلُبْ أَوَّلاً مِنْ نَفْسِكَ حَقِيقَةَ الْعُبُودِيَّةِ وَاطْلُبِ الْعِلْمَ بِاسْتِعْمَالِهِ وَاسْتَفْهِمِ اللَّهَ يُفَهِّمْكَ قُلْتُ‏ يَا شَرِيفُ فَقَالَ قُلْ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ قُلْتُ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَا حَقِيقَةُ الْعُبُودِيَّةِ قَالَ ثَلَاثَةُ أَشْيَاءَ أَنْ لَا يَرَى الْعَبْدُ لِنَفْسِهِ فِيمَا خَوَّلَهُ اللَّهُ إِلَيْهِ مِلْكاً لِأَنَّ الْعَبِيدَ لَا يَكُونُ لَهُمْ مِلْكٌ يَرَوْنَ الْمَالَ مَالَ اللَّهِ يَضَعُونَهُ حَيْثُ أَمَرَهُمُ اللَّهُ تَعَالَى بِهِ وَلَا يُدَبِّرُ الْعَبْدُ لِنَفْسِهِ تَدْبِيراً وَجُمْلَةُ اشْتِغَالِهِ فِيمَا أَمَرَهُ اللَّهُ تَعَالَى بِهِ وَنَهَاهُ عَنْهُ فَإِذَا لَمْ يَرَ الْعَبْدُ لِنَفْسِهِ فِيمَا خَوَّلَهُ اللَّهُ تَعَالَى مِلْكاً هَانَ عَلَيْهِ الْإِنْفَاقُ فِيمَا أَمَرَهُ اللَّهُ تَعَالَى أَنْ يُنْفِقَ فِيهِ وَإِذَا فَوَّضَ الْعَبْدُ تَدْبِيرَ نَفْسِهِ عَلَى مُدَبِّرِهِ هَانَ عَلَيْهِ مَصَائِبُ الدُّنْيَا وَإِذَا اشْتَغَلَ الْعَبْدُ بِمَا أَمَرَهُ اللَّهُ تَعَالَى وَنَهَاهُ لَا يَتَفَرَّغُ مِنْهُمَا إِلَى الْمِرَاءِ وَالْمُبَاهَاةِ مَعَ النَّاسِ فَإِذَا أَكْرَمَ اللَّهُ الْعَبْدَ بِهَذِهِ الثَّلَاثِ هَانَ عَلَيْهِ الدُّنْيَا وَإِبْلِيسُ وَالْخَلْقُ وَلَا يَطْلُبُ الدُّنْيَا تَكَاثُراً وَتَفَاخُراً وَلَا يَطْلُبُ عِنْدَ النَّاسِ عِزّاً وَعُلُوّاً وَلَا يَدَعُ أَيَّامَهُ بَاطِلاً فَهَذَا أَوَّلُ دَرَجَةِ الْمُتَّقِينَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى‏ تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذِينَ لا يُرِيدُونَ عُلُوّاً فِي الْأَرْضِ وَلا فَساداً وَالْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ‏ قُلْتُ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَوْصِنِي فَقَالَ أُوصِيكَ بِتِسْعَةِ أَشْيَاءَ فَإِنَّهَا وَصِيَّتِي لِمُرِيدِي الطَّرِيقِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ وَاللَّهَ أَسْأَلُ أَنْ يُوَفِّقَكَ لِاسْتِعْمَالِهِ ثَلَاثَةٌ مِنْهَا فِي رِيَاضَةِ النَّفْسِ وَثَلَاثَةٌ مِنْهَا فِي الْحِلْمِ وَثَلَاثَةٌ مِنْهَا فِي الْعِلْمِ فَاحْفَظْهَا وَإِيَّاكَ وَالتَّهَاوُنَ بِهَا قَالَ عُنْوَانُ فَفَرَّغْتُ قَلْبِي لَهُ فَقَالَ أَمَّا اللَّوَاتِي فِي الرِّيَاضَةِ فَإِيَّاكَ أَنْ تَأْكُلَ مَا لَا تَشْتَهِيهِ فَإِنَّهُ يُورِثُ الْحِمَاقَةَ وَالْبَلَهَ وَلَا تَأْكُلْ إِلَّا عِنْدَ الْجُوعِ وَإِذَا أَكَلْتَ فَكُلْ حَلَالاً وَسَمِّ اللَّهَ وَاذْكُرْ حَدِيثَ الرَّسُولِ مَا مَلَأَ آدَمِيٌّ وِعَاءً شَرّاً مِنْ بَطْنِهِ فَإِنْ كَانَ لَا بُدَّ فَثُلُثٌ لِطَعَامِهِ وَثُلُثٌ لِشَرَابِهِ وَثُلُثٌ لِنَفَسِهِ وَأَمَّا اللَّوَاتِي فِي الْحِلْمِ فَمَنْ قَالَ لَكَ إِنْ قُلْتَ وَاحِدَةً سَمِعْتَ عَشْراً فَقُلْ إِنْ قُلْتَ عَشْراً لَمْ تَسْمَعْ وَاحِدَةً وَمَنْ شَتَمَكَ فَقُلْ إِنْ كُنْتَ صَادِقاً فِيمَا تَقُولُ فَاللَّهَ أَسْأَلُ أَنْ يَغْفِرَهَا لِي وَإِنْ كُنْتَ كَاذِباً فِيمَا تَقُولُ فَاللَّهَ أَسْأَلُ أَنْ يَغْفِرَهَا لَكَ وَمَنْ وَعَدَكَ بِالْجَفَاءِ فَعِدْهُ بِالنَّصِيحَةِ وَالدُّعَاءِ وَأَمَّا اللَّوَاتِي فِي الْعِلْمِ فَاسْأَلِ الْعُلَمَاءَ مَا جَهِلْتَ وَإِيَّاكَ أَنْ تَسْأَلَهُمْ تَعَنُّتاً وَتَجْرِبَةً وَإِيَّاكَ أَنْ تَعْمَلَ بِرَأْيِكَ شَيْئاً وَخُذْ بِالاحْتِيَاطِ فِي جَمِيعِ مَا تَجِدُ إِلَيْهِ سَبِيلاً وَاهْرُبْ مِنَ الْفُتْيَا هَرَبَكَ مِنَ الْأَسَدِ وَلَا تَجْعَلْ رَقَبَتَكَ لِلنَّاسِ جِسْراً قُمْ عَنِّي يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فَقَدْ نَصَحْتُ لَكَ وَلَا تُفْسِدْ عَلَيَّ وِرْدِي فَإِنِّي امرئ [امْرُؤٌ] ضَنِينٌ بِنَفْسِي وَالسَّلَامُ.

[23]. الفتح: 2 ـ 3 (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً * لِيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ وَيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَيَهْدِيَكَ صِرَاطاً مُسْتَقِيماً * وَيَنْصُرَكَ اللَّهُ نَصْراً عَزِيزاً).

[24]. بحار الأنوار، ج‏53، ص32:... ثُمَّ‏ يَقُومُ‏ الْمَهْدِيُ‏ سَمِيُّ جَدِّي رَسُولِ اللَّهِ وَعَلَيْهِ قَمِيصُ رَسُولِ اللَّهِ مُضَرَّجاً بِدَمِ رَسُولِ اللَّهِ يَوْمَ شُجَّ جَبِينُهُ وَكُسِرَتْ رَبَاعِيَتُهُ وَالْمَلَائِكَةُ تَحُفُّهُ حَتَّى يَقِفُ بَيْنَ يَدَيْ جَدِّهِ رَسُولِ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم فَيَقُولُ يَا جَدَّاهْ وَصَفْتَنِي وَدَلَلْتَ عَلَيَّ وَنَسَبْتَنِي وَسَمَّيْتَنِي وَكَنَيْتَنِي فَجَحَدَتْنِي الْأُمَّةُ وَتَمَرَّدَتْ وَقَالَتْ مَا وُلِدَ وَلَا كَانَ وَأَيْنَ هُوَ وَمَتَى كَانَ وَأَيْنَ يَكُونُ وَقَدْ مَاتَ وَلَمْ يُعْقِبْ وَلَوْ كَانَ صَحِيحاً مَا أَخَّرَهُ اللَّهُ تَعَالَى إِلَى هَذَا الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ فَصَبَرْتُ مُحْتَسِباً وَقَدْ أَذِنَ اللَّهُ لِي فِيهَا بِإِذْنِهِ يَا جَدَّاهْ فَيَقُولُ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم‏ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي صَدَقَنا وَعْدَهُ وَأَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَيْثُ نَشاءُ فَنِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِينَ وَيَقُولُ‏ جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ‏ وَحَقَ‏ قَوْلُ اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى‏ هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى‏ وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ وَيَقْرَأُ إِنَّا فَتَحْنا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً لِيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَما تَأَخَّرَ وَيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَيَهْدِيَكَ صِراطاً مُسْتَقِيماً وَيَنْصُرَكَ اللَّهُ نَصْراً عَزِيزاً فَقَالَ الْمُفَضَّلُ يَا مَوْلَايَ أَيُّ ذَنْبٍ كَانَ لِرَسُولِ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم فَقَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: يَا مُفَضَّلُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم قَالَ اللَّهُمَّ حَمِّلْنِي ذُنُوبَ شِيعَةِ أَخِي وَأَوْلَادِي الْأَوْصِيَاءِ مَا تَقَدَّمَ مِنْهَا وَمَا تَأَخَّرَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَلَا تَفْضَحْنِي بَيْنَ النَّبِيِّينَ وَالْمُرْسَلِينَ مِنْ شِيعَتِنَا فَحَمَّلَهُ اللَّهُ إِيَّاهَا وَغَفَرَ جَمِيعَهَا قَالَ الْمُفَضَّلُ فَبَكَيْتُ بُكَاءً طَوِيلاً وَقُلْتُ يَا سَيِّدِي هَذَا بِفَضْلِ اللَّهِ عَلَيْنَا فِيكُمْ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: يَا مُفَضَّلُ مَا هُوَ إِلَّا أَنْتَ وَأَمْثَالُكَ بَلَى يَا مُفَضَّلُ لَا تُحَدِّثْ بِهَذَا الْحَدِيثِ أَصْحَابَ الرُّخَصِ مِنْ شِيعَتِنَا فَيَتَّكِلُونَ عَلَى هَذَا الْفَضْلِ وَيَتْرُكُونَ الْعَمَلَ فَلَا يُغْنِي عَنْهُمْ مِنَ اللَّهِ شَيْئاً لِأَنَّا كَمَا قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى فِينَا لا يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضى‏ وَهُمْ مِنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ‏ قَالَ الْمُفَضَّلُ يَا مَوْلَايَ فَقَوْلُهُ‏ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ‏ مَا كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم ظَهَرَ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ قَالَ يَا مُفَضَّلُ لَوْ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم ظَهَرَ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ مَا كَانَتْ مَجُوسِيَّةٌ وَلَا يَهُودِيَّةٌ وَلَا صَابِئِيًةٌ وَلَا نَصْرَانِيَّةٌ وَلَا فُرْقَةٌ وَلَا خِلَافٌ وَلَا شَكٌ‏ وَلَا شِرْكٌ وَلَا عَبَدَةُ أَصْنَامٍ وَلَا أَوْثَانٍ وَلَا اللَّاتِ وَالْعُزَّى وَلَا عَبَدَةُ الشَّمْسِ وَالْقَمَرِ وَلَا النُّجُومِ وَلَا النَّارِ وَلَا الْحِجَارَةِ وَإِنَّمَا قَوْلُهُ‏ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ‏ فِي هَذَا الْيَوْمِ وَهَذَا الْمَهْدِيُّ وَهَذِهِ الرَّجْعَةُ وَهُوَ قَوْلُهُ‏ وَقاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّه‏، الخبر.

[25]. الأمالی (للصدوق)، ص400، ح17: حَدَّثَنَا سُلَيْمَانُ بْنُ مِهْرَانَ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام وَعِنْدَهُ نَفَرٌ مِنَ الشِّيعَةِ فَسَمِعْتُهُ وَهُوَ يَقُولُ مَعَاشِرَ الشِّيعَةِ كُونُوا لَنَا زَيْناً وَلَا تَكُونُوا عَلَيْنَا شَيْناً قُولُوا لِلنَّاسِ‏ حُسْناً احْفَظُوا أَلْسِنَتَكُمْ وَكُفُّوهَا عَنِ الْفُضُولِ وَقَبِيحِ الْقَوْلِ.

بشارة المصطفى، ص341، ح35: عَنْ عَلْقَمَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَوْصِنِي جُعِلْتُ فِدَاكَ فَقَالَ أُوصِيكَ بِتَقْوَى اللَّهِ وَالْوَرَعِ وَالْعِبَادَةِ وَطُولِ السُّجُودِ وَأَدَاءِ الْأَمَانَةِ وَصِدْقِ الْحَدِيثِ وَحُسْنِ الْجِوَارِ صِلُوا عَشَائِرَكُمْ وَعُودُوا مَرْضَاكُمْ وَاحْضُرُوا جَنَائِزَهُمْ كُونُوا لَنَا زَيْناً وَلَا تَكُونُوا عَلَيْنَا شَيْناً أَحِبُّونَا إِلَى النَّاسِ وَلَا تُبَغِّضُونَا إِلَيْهِمْ‏ جُرُّوا إِلَيْنَا كُلَّ مَوَدَّةٍ وَادْفَعُوا عَنَّا كُلَّ قَبِيحٍ مَا فِينَا مِنْ خَيْرٍ فَنَحْنُ أَهْلُهُ وَمَا قِيلَ فِينَا مِنْ شَرٍّ فَوَ اللَّهِ مَا نَحْنُ كَذَلِكَ لَنَا حَقٌّ فِي كِتَابِ اللَّهِ وَقَرَابَةٌ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ وَوِلَادَةٌ طَيِّبَةٌ فَهَكَذَا قُولُوا أَنْتُمْ وَاللَّهِ عَلَى الْمَحَجَّةِ الْبَيْضَاءِ فَأَعِينُونَا بِوَرَعٍ وَاجْتِهَادٍ مَا عَلَى مَنْ عَرَفَهُ اللَّهُ بِهَذَا الْأَمْرِ جُنَاحٌ أَلَّا يَعْرِفَهُ النَّاسُ بِهِ إِنَّهُ مَنْ عَمِلَ لِلنَّاسِ كَانَ ثَوَابُهُ عَلَى النَّاسِ وَمَنْ عَمِلَ لِلَّهِ كَانَ ثَوَابُهُ عَلَى اللَّهِ وَلَا تُجَاهِدِ الطَّلَبَ جِهَادَ الْمُغَالِبِ وَلَا تَتَّكِلْ عَلَى الْمُسْتَسْلِمِ فَإِنَّ ابْتِغَاءَ الْفَضْلِ مِنَ السُّنَّةِ وَالْإِجْمَالَ فِي الطَّلَبِ مِنَ الْعِفَّةِ وَلَيْسَتِ الْعِفَّةُ بِدَافِعَةٍ رِزْقاً وَلَا الْحِرْصُ بِجَالِبٍ فَضْلاً فَإِنَّ الرِّزْقَ مَقْسُومٌ وَالْأَجَلَ مَوْقُوفٌ وَالْحِرْصَ يُورِثُ الْإِثْمَ لَا يَفْقِدُكَ اللَّهُ مِنْ حَيْثُ أَمَرَكَ وَلَا يَرَاكَ مِنْ حَيْثُ نَهَاكَ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَى عَبْدٍ بِنِعْمَةٍ فَشَكَرَهَا بِقَلْبِهِ إِلَّا اسْتَوْجَبَ الْمَزِيدَ قَبْلَ أَنْ يُظْهِرَ شُكْرَهَا عَلَى لِسَانِهِ مَنْ قَصُرَتْ يَدُهُ عَنِ الْمُكَافَأَةِ فَلْيَطُلْ لِسَانُهُ بِالشُّكْرِ وَمِنْ حَقِّ شُكْرِ نِعْمَةِ اللَّهِ أَنْ يَشْكُرَ بَعْدَ شُكْرِهِ مَنْ جَرَتْ تِلْكَ النِّعْمَةُ عَلَى يَدِهِ.

مشكاة الأنوار، ص67: عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقُولُ:‏ يَا مَعْشَرَ الشِّيعَةِ إِنَّكُمْ قَدْ نُسِبْتُمْ إِلَيْنَا كُونُوا لَنَا زَيْناً وَلَا تَكُونُوا عَلَيْنَا شَيْناً مَا يَمْنَعُكُمْ أَنْ تَكُونُوا مِثْلَ أَصْحَابِ عَلِيٍّ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَيْهِ فِي النَّاسِ إِنْ كَانَ‏ الرَّجُلُ‏ مِنْهُمْ‏ لَيَكُونُ‏ فِي الْقَبِيلَةِ فَيَكُونُ إِمَامَهُمْ وَمُؤَذِّنَهُمْ وَصَاحِبَ أَمَانَاتِهِمْ وَوَدَائِعِهِمْ عُودُوا مَرْضَاهُمْ وَاشْهَدُوا جَنَائِزَهُمْ وَصَلُّوا فِي مَسَاجِدِهِمْ وَلَا يَسْبِقُوكُمْ إِلَى خَيْرٍ فَأَنْتُمْ وَاللَّهِ أَحَقُّ مِنْهُمْ بِهِ ثُمَّ الْتَفَتَ نَحْوِي وَكُنْتُ أَحْدَثَ الْقَوْمِ سِنّاً فَقَالَ وَأَنْتُمْ يَا مَعْشَرَ الْأَحْدَاثِ إِيَّاكُمْ وَالوسادة [الْرُّؤَسَاءَ] عودوهم [دَعُوهُمْ‏] حَتَّى يَصِيرُوا أَذْنَاباً وَاللَّهُ خَيْرٌ لَكُمْ مِنْهُمْ.

[26]. الأمالي (للطوسي)، ص281، ح82: وَبِهَذَا الْإِسْنَادِ، قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام: عَلَيْكُمْ بِالْوَرَعِ، فَإِنَّهُ الدِّينُ‏ الَّذِي‏ نُلَازِمُهُ‏ وَنَدِينُ اللَّهَ بِهِ، وَنُرِيدُهُ مِمَّنْ يُوَالِينَا، لَا تُتْعِبُونَا بِالشَّفَاعَةِ.

[27]. تفسير الإمام العسكري علیه السلام، ص305، ح149: ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم: اتَّقُوا اللَّهَ مَعَاشِرَ الشِّيعَةِ، فَإِنَّ الْجَنَّةَ لَنْ‏ تَفُوتَكُمْ‏ وَإِنْ أَبْطَأَتْ بِكُمْ عَنْهَا قَبَائِحُ أَعْمَالِكُمْ، فَتَنَافَسُوا فِي دَرَجَاتِهَا. قِيلَ: فَهَلْ يَدْخُلُ جَهَنَّمَ أَحَدٌ مِنْ مُحِبِّيكَ، وَمُحِبِّي عَلِيٍّ علیه السلام قَالَ: مَنْ قَذِرَ نَفْسُهُ بِمُخَالَفَةِ مُحَمَّدٍ وَعَلِيٍّ، وَوَاقَعَ الْمُحَرَّمَاتِ، وَظَلَمَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ، وَخَالَفَ مَا رَسَمَا لَهُ‏ مِنَ الشَّرْعِيَّاتِ‏ جَاءَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ قَذِراً طَفِساً يَقُولُ لَهُ مُحَمَّدٌ وَعَلِيٌّ: يَا فُلَانُ أَنْتَ قَذِرٌ طَفِسٌ، لَا تَصْلُحُ لِمُرَافَقَةِ مَوَالِيكَ الْأَخْيَارِ، وَلَا لِمُعَانَقَةِ الْحُورِ الْحِسَانِ، وَلَا لِمَلَائِكَةِ اللَّهِ الْمُقَرَّبِينَ، وَلَا تَصِلُ إِلَى مَا هُنَاكَ إِلَّا بِأَنْ يُطَهِّرَ عَنْكَ مَا هَاهُنَا يَعْنِي مَا عَلَيْهِ مِنَ الذُّنُوبِ فَيُدْخَلُ إِلَى الطَّبَقِ الْأَعْلَى مِنْ جَهَنَّمَ، فَيُعَذَّبُ بِبَعْضِ ذُنُوبِهِ. وَمِنْهُمْ مَنْ تُصِيبُهُ الشَّدَائِدُ فِي الْمَحْشَرِ بِبَعْضِ ذُنُوبِهِ، ثُمَّ يَلْقُطُهُ مِنْ هُنَا وَمِنْ هُنَا مَنْ يَبْعَثُهُمْ إِلَيْهِ مَوَالِيهِ مِنْ خِيَارِ شِيعَتِهِمْ، كَمَا يَلْقُطُ الطَّيْرُ الْحَبَّ. وَمِنْهُمْ مَنْ تَكُونُ ذُنُوبُهُ أَقَلَّ وَأَخَفَّ فَيُطَهَّرُ مِنْهَا بِالشَّدَائِدِ وَالنَّوَائِبِ مِنَ السَّلَاطِينِ وَغَيْرِهِمْ، وَمِنَ الْآفَاتِ فِي الْأَبْدَانِ فِي الدُّنْيَا لِيُدْلَى فِي قَبْرِهِ وَهُوَ طَاهِرٌ مِنْ ذُنُوبِهِ‏. وَمِنْهُمْ مَنْ يَقْرُبُ مَوْتُهُ، وَقَدْ بَقِيَتْ عَلَيْهِ‏ فَيَشْتَدُّ نَزْعُهُ، وَيُكَفَّرُ بِهِ عَنْهُ، فَإِنْ بَقِيَ شَيْ‏ءٌ وَقَوِيتَ عَلَيْهِ يَكُونُ لَهُ بَطَنٌ أَوِ اضْطِرَابٌ فِي يَوْمِ مَوْتِهِ، فَيَقِلُّ مَنْ يَحْضُرُهُ فَيَلْحَقُهُ بِهِ الذُّلُّ، فَيُكَفَّرُ عَنْهُ، فَإِنْ بَقِيَ شَيْ‏ءٌ أُتِيَ بِهِ وَلَمَّا يَلْحَدْ وَيُوضَعْ، فَيَتَفَرَّقُونَ عَنْهُ فَيُطَهَّرُ. فَإِنْ كَانَتْ ذُنُوبُهُ أَعْظَمَ وَأَكْثَرَ طَهُرَ مِنْهَا بِشَدَائِدِ عَرَصَاتِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ، فَإِنْ كَانَتْ‏ أَكْثَرَ وَأَعْظَمَ طَهُرَ مِنْهَا فِي الطَّبَقِ الْأَعْلَى مِنْ جَهَنَّمَ، وَهَؤُلَاءِ أَشَدُّ مُحِبِّينَا عَذَاباً وَأَعْظَمُهُمْ ذُنُوباً. لَيْسَ هَؤُلَاءِ يُسَمَّوْنَ بِشِيعَتِنَا، وَلَكِنَّهُمْ يُسَمَّوْنَ بِمُحِبِّينَا وَالْمُوَالِينَ لِأَوْلِيَائِنَا وَالْمُعَادِينَ لِأَعْدَائِنَا، إِنَّ شِيعَتَنَا مَنْ شَيَّعَنَا، وَاتَّبَعَ آثَارَنَا، وَاقْتَدَى بِأَعْمَالِنَا.

[28]. الفتح: 2 (لِيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ وَيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَيَهْدِيَكَ صِرَاطاً مُسْتَقِيماً).

[29]. الأنبیاء: 28.