مقدمات ظهور و رجعت - جلسه سی و چهارم

مقدمات ظهور و رجعت

جلسه 34

أعوذ بالله السمیع العلیم من الشیطان الرجیم

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله ربّ العالمین وصلّی الله علی محمّد وآله الطاهرین

ولعنة الله علی أعدائهم أجمعین من الآن إلی قیام یوم الدین

مروری بر احادیث ماه رجب، شعبان و رمضان

در چند جلسه گذشته صحبت ما در مورد این بود که ماه رجب، شعبان و رمضان چه مقام، منزلت و حقیقتی دارند و مربوط به چه کسانی بوده و چه روابطی با یکدیگر دارند، در مورد این سه مطلب مقداری سخن گفتیم، اجمالاً گفتیم که ماه شعبان ماه رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم است و اهل بیت علیهم السلام درون آن قرار دارند که نقطه مرکزی آن امیر المؤمنین علیه السلام هستند، ماه رمضان از جهتی ماه خداوند و از جهتی دیگر ماه امّت رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم است.

دو گروه امّت دعوت و امّت اجابت

مقصود از امّت، امّت دعوت نیست بلکه امّت اجابت حقیقی است، زیرا هنگامی که می‌گوییم امّت رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم به یک معنا تمام انسان‌ها از یهود، نصاری و مؤمنین شامل آن می‌شوند؛ یعنی خطاب خداوند شامل آنها شده است، کسانی که مورد دعوت رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم قرار گرفتند امّت دعوت و کسانی که به ایشان و قرآن کریم ایمان آوردند امّت اجابت هستند، اینها خود دو دسته‌اند؛ یک دسته در ظاهر ایمان آوردند امّا در حقیقت ایمان ندارند که مصداق واضح آن منافقین زمان رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم، اهل بیت علیهم السلام، امروز و فردا هستند، این اشخاص در هر زمانی وجود دارند و در باطن از کافر هم بدترند.

مانند افرادی که از خراسان به سمت مدینه می‌رفتند، شخصی همراه آنها بود که ظاهر بسیار خوبی داشت و پشت سر او نماز می‌خواندند، وقتی به مدینه رسیدند مشخّص شد که او یهودی بود و اظهار اسلام می‌کرد تا بتواند سفر خود را به پایان برساند، حضرت به آنها فرمودند: نماز شما صحیح است زیرا به این اعتبار پشت سر او نماز خواندید که او مسلمان، شیعه و اهل ولایت امیر المؤمنین علیه السلام است[1].

امّت اجابت حقیقی و امّت اجابت ظاهری

این گروه و امثال آن در قرآن کریم امّت اجابت ظاهری هستند امّا امّت اجابت حقیقی و باطنی نیستند زیرا ایمان ندارند[2]. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: {إِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ اللَّهِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّكَ لَرَسُولُهُ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَكَاذِبُونَ}[3]؛ هنگامی که منافقین نزد توی پیامبر می‌آیند می‌گویند: ما شهادت می‌دهیم که همانا تو رسول خدا هستی، و خداوند می‌داند که تو رسول او هستی و خداوند شهادت می‌دهد که همانا منافقین دروغ می‌گویند.

پس امّت دعوت و امّت اجابت داریم که امّت اجابت خود دو گروه هستند؛ کسانی که حقیقتاً و از روی دل و کسانی که به ظاهر به خاطر حفظ مال، جان و... ایمان آوردند. پس مقصود رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم در این فرمایشات این دو گروه امّت دعوت و امّت اجابت ظاهری نیستند.

نزول حقایق الهیه از ماه رمضان به ماه شعبان ـ اهل بیت علیهم السلام ـ و تعلیم آن در ماه رجب

حضرت فرمودند: ماه رمضان ماه امّت من است، امّا از مسلّمات دین اسلام این است که ماه رمضان ماه خداوند است و هیچ احتیاجی به آوردن دلیل، برهان، حدیث و آیه ندارد زیرا یک امر مسلّم و مشخّص اسلامی است، در مورد ماه رجب فرمودند: ماه رجب ماه خداوند است و در جای دیگری فرمودند: ماه رجب ماه امّت پیامبر و شیعیان اهل بیت علیهم السلام است[4].

ماه رمضان ماه خداوند است زیرا حقایق الهیه از شب قدر ـ که نقطه مرکزی و قطب آن است ـ انتشار پیدا کرده و به ماه شعبان سیر نزولی پیدا می‌کنند که ماه شعبان ماه رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم و اهل بیت علیهم السلام است، تمام حقایق الهیه در ایشان قرار می‌گیرد و از آنجا به ماه رجب می‌آید و در آن به شیعیان و محبّین خود تعلیم می‌دهند، ماه رجب جایگاه تعلیم حقایق الهیه از سوی اهل بیت علیهم السلام به شیعیان است تا دارای علم، معرفت و توان سیر عبودیّت شوند زیرا هیچ عبودیّت و بندگی بدون علم و معرفت معنا ندارد[5]، به همین دلیل فرموده‌اند: «مَنْ عَرَفَ دَلَّتْهُ الْمَعْرِفَةُ عَلَى الْعَمَلِ»[6]، همیشه معرفت انسان را به عمل راهنمایی می‌کند.

پس ماه رجب ماه حرکت شیعیان است و حقایق و معارف الهیه از ماه رمضان به سمت ماه شعبان ـ ماه رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم و اهل بیت علیهم السلام ـ نزول می‌کند و در ایشان قرار می‌گیرد، اهل بیت علیهم السلام به تعلیم خداوند متعال عالم می‌شوند و از جایگاه خود ـ ماه شعبان ـ به سمت ماه رجب نزول می‌کنند تا این حقایق و معارف را به شیعیان خود تعلیم دهند، در این ماه {يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ} اتّفاق می‌افتد که مقام رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم مقام ماه شعبان است و خداوند می‌فرماید: {هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ}[7]، مبعوث کرد؛ یعنی حقایق الهیه را در قلب مبارک ایشان انداخته و از آن برای دیگران آشکار می‌کند که این افتادن مقام ماه رمضان است.

قرار گرفتن حقایق در قلوب شیعیان، تزکیه و قوی شدن شیعیان بواسطه عمل به آن

هنگامی که این معارف و حقایق در قلب ایشان قرار گرفت تبدیل به ماه شعبان ـ ماه رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ می‌شود، بعد از این مراحل به جایگاه تعلیم دیگران می‌رسیم، این تعلیمات الهیه‌ای که از ماه رمضان به سمت ماه شعبان نزول می‌کند؛ یعنی از مقام توحید، احدیّت، اسماء و صفات الهی در قلب مبارک اهل بیت علیهم السلام نزول می‌کند در قلوب شیعیان قرار می‌گیرد تا اینکه مؤمن شوند، چرا می‌گوییم در قلوب آنها قرار می‌گیرد؟! زیرا خداوند می‌فرماید: {قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَلَمَّا يَدْخُلِ الْإيمانُ في‏ قُلُوبِكُم}[8] اعراب گفتند: ما ایمان آوردیم، خداوند می‌فرماید: به آنها بگو ایمان نیاوردید بلکه بگویید اسلام آوردیم، هنوز ایمان وارد قلب‌های شما نشده است، پس تا ایمان وارد قلب کسی نشود به او مؤمن نمی‌گویند بلکه او را مسلمان می‌نامند.

همچنان که سُماعه می‌گوید: ‌«قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَخْبِرْنِي عَنِ الْإِسْلَامِ وَالْإِيمَانِ أَهُمَا مُخْتَلِفَانِ؟ فَقَالَ: إِنَّ الْإِيمَانَ يُشَارِكُ الْإِسْلَامَ وَالْإِسْلَامَ لَا يُشَارِكُ‏ الْإِيمَانَ.‏ فَقُلْتُ: فَصِفْهُمَا لِي. فَقَالَ: الْإِسْلَامُ شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَالتَّصْدِيقُ بِرَسُولِ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم بِهِ حُقِنَتِ الدِّمَاءُ وَعَلَيْهِ جَرَتِ الْمَنَاكِحُ وَالْمَوَارِيثُ وَعَلَى ظَاهِرِهِ جَمَاعَةُ النَّاسِ وَالْإِيمَانُ الْهُدَى وَمَا يَثْبُتُ فِي الْقُلُوبِ مِنْ صِفَةِ الْإِسْلَامِ وَمَا ظَهَرَ مِنَ الْعَمَلِ بِهِ وَالْإِيمَانُ أَرْفَعُ مِنَ الْإِسْلَامِ بِدَرَجَةٍ إِنَّ الْإِيمَانَ يُشَارِكُ الْإِسْلَامَ فِي الظَّاهِرِ وَالْإِسْلَامَ لَا يُشَارِكُ‏ الْإِيمَانَ‏ فِي الْبَاطِنِ وَإِنِ اجْتَمَعَا فِي الْقَوْلِ وَالصِّفَةِ؛[9] به امام صادق علیه السلام عرض كردم: به من خبر دهید که آيا اسلام و ايمان دو چيز مختلف هستند؟ آن حضرت فرمودند: ايمان شريك اسلام مى‏شود، ولى اسلام شريك ايمان نيست. عرض كردم: آن دو را برايم وصف كنید. آن بزرگوار‏ فرمودند: اسلام شهادت به يگانگى خدا و تصديق رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم است كه به سبب آن خون‌ها از ريختن محفوظ ماند و زناشویى و ميراث بر آن اجرا گردد و جماعت مردم طبق ظاهرش رفتار كنند. ولى ايمان هدايت است و آنچه در دل‌ها از صفت اسلام پا برجا مى‏شود و عمل به آن هويدا می‌گردد، پس ايمان يك درجه از اسلام بالاتر است. ايمان در ظاهر شريك اسلام است، ولى اسلام در باطن شريك ايمان نيست، اگر چه هر دو در گفتار و وصف گرد آيند»[10].

فلذا چیزی که عقد قلب در آن اتّفاق می‌افتد ایمان است که امام صادق علیه السلام آن را سه دسته کرده و فرمودند: «الْإِيمَانُ هُوَ الْإِقْرَارُ بِاللِّسَانِ‏ وَعَقْدٌ فِي الْقَلْبِ وَعَمَلٌ بِالْأَرْكَانِ؛[11] ایمان؛ اعتراف با زبان، اعتقاد با قلب و عمل با جوارح است»[12].

پس ماه رجب مقام ایمان و معارفی است که از اهل بیت علیهم السلام به شیعیان تعلیم داده می‌شود تا اینکه آنها را یاد گرفته و بواسطه عمل به آنها سیر بندگی کنند، در این حرکت باید به کدام سمت بروند؟ در اعمال و معارف خود باید به سمت اهل بیت علیهم السلام؛ یعنی ماه شعبان حرکت کنند، هنگامی که شیعیان با ضعف، کوتاهی، عیب، نقص، نادانی و ناداری به سمت اهل بیت علیهم السلام حرکت می‌کنند ایشان حرکت بیشتری نسبت به شیعیان خود انجام می‌دهند زیرا نسبت به آنها کریم‌تر، دانا‌تر، عالم‌تر، عارف‌تر، حکیم‌تر، رئوف‌تر، رحیم‌تر و... هستند به همین دلیل فرموده‌اند: اگر شخصی مقداری به سمت خدا برود خداوند چندین برابر به سمت او می‌آید[13].

پس اهل بیت علیهم السلام پیوسته تعلیمات و تزکیه خود را نسبت به شیعیان قوی‌تر، نورانی‌تر و کامل‌تر می‌کنند و شیعیان هم پیوسته بواسطه علم و عمل یا عرفان و پیاده کردن آن در قوای باطنی و ظاهری خود قوی‌تر می‌شوند که در این سیر به ماه رمضان می‌رسند و در آن تبدیل به مهمانان الهی می‌شوند، در نتیجه خداوند این تعالیم و حقایق را از ماه رمضان به ماه شعبان ـ ماه رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم و اهل بیت علیهم السلام ـ آورده و از آن به ماه رجب می‌رساند و در آن معارف و حقایق را به شیعیان تعلیم می‌دهد.

دو جهت معلّم و تعلیم در احادیث ماه رجب

در نتیجه از این جهت که خداوند بواسطه رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم معلِّم و معرِّف شیعیان می‌شود ماه رجب ماه خداوند است، چرا؟ چون انوار الهیه در این ماه ریزش پیدا می‌کند که روایات آن را متذکّر شدیم[14] و بیان کردیم که چگونه نهر‌های رحمت الهی در ماه رجب جاری شده و به تشنگان می‌رسد[15]، از جهت اینکه شیعیان در ماه رجب تعالیم را فرا گرفته و استعداد پیدا می‌کنند تا این سیر را با قوّت و قدرت به سمت ماه شعبان طی کنند ماه رجب ماه شیعیان و امّت رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم است، شیعیان این سیر را از ماه شعبان نه در بیرون بلکه در خود طی می‌کنند ـ زیرا هرگز نمی‌توانیم به اهل بیت علیهم السلام برسیم تا از ایشان عبور کنیم بلکه از خود عبور می‌کنیم ـ تا اینکه به ماه رمضان می‌رسند و در آن مهمان خداوند تبارک و تعالی می‌شوند که خداوند هم مهمانان خود را گرامی می‌دارد.

سیر بی‌پایان و سه جایگاه ماه رجب، شعبان و رمضان در آن

پس ماه رمضان ماه شیعیان و امّت رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم است زیرا در آن به مهمانی خداوند تبارک و تعالی می‌رسند و این مهمانی و سیر از رجب و شعبان تمام نشدنی است؛ یعنی یک شیعه، محب و امّت واقعی رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم پیوسته ـ در برزخ، قیامت و بهشت ـ در این سه جایگاه قرار دارد:

در یک جایگاه تعالیم و معارف الهیه را فرا می‌گیرد که مقام ماه رجب است.

در یک جایگاه با این تعالیم حرکت می‌کند و به مقامات اهل بیت علیهم السلام در خود می‌رسد که جایگاه ماه شعبان است.

در جایگاه دیگری مهمان خداوند شده و فیوضات الهی به او عنایت می‌شود که جایگاه ماه رمضان است.

پس این سیر در شیعه‌ای که از هشت یا نه سالگی خوب و بد را تشخیص می‌دهد هم وجود دارد، شروع حرکت او از ماه رجب، سیر او در ماه شعبان و رسیدن به آن در ماه رمضان است که این سیر هرگز تمام نمی‌شود زیرا معارف الهیه هرگز تمام نمی‌شوند.

یگانگی مؤمنین در حقیقت و سیر و بیان آثار آن

هنگامی که دانستیم همه یک حقیقت و یک ماه رجب هستیم و هویت، حقیقت، بدو شروع و حرکت ما از حقیقت و به سوی یک حقیقت است؛ یعنی به سمت اهل بیت علیهم السلام است و ایشان هم «کُلُّهُمْ مِنْ نورٍ واحِد»[16] هستند دیگر دوگانگی معنا ندارد، نتیجه سیر ما هم واحد است زیرا توحید الهی است، پس مبدأ حرکت؛ ماه رجب، و سیر؛ ماه شعبان، و اتمام آن؛ ماه رمضان برای تمام مؤمنین چه مؤمنی که در زمان حضرت آدم، امروز یا هزار سال بعد و یا در شرق و غرب زمین زندگی می‌کند واحد است.

هنگامی که این را متوجّه شدیم دیگر معنا ندارد که دو مؤمن و شیعه امیر المؤمنین علیه السلام حتی در امور خودمانیِ بیرونیِ زندگی با یکدیگر معارضه، دشمنی، کینه توزی، کدورت، قهر و... داشته باشند زیرا تمام اینها گویای دوگانگی و بیگانگی است در حالی که همه چیز ما از واحد شروع شده و ادامه دارد و به همراه یکدیگر به آن می‌رسیم که این سیر هرگز تمام نمی‌شود؛ یعنی همیشه از رجب شروع می‌کنیم و به شعبان می‌رویم، این سیر در دنیا، قبر، برزخ، روز قیامت و بهشت ادامه دارد.

لزوم دوستی دوستان اهل بیت علیهم السلام

در نتیجه کدورت، دشمنی، دوگانگی، ضدّیت، قهر و بدگویی دو مؤمن نسبت به امور دنیوی و بیرونی اصلاً معنا ندارد، به همین دلیل اهل بیت علیهم السلام فرموده‌اند: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم لِبَعْضِ أَصْحَابِهِ‏ ذَاتَ يَوْمٍ: يَا عَبْدَ اللَّهِ أَحْبِبْ فِي اللَّهِ وَأَبْغِضْ فِي اللَّهِ وَوَالِ فِي اللَّهِ وَعَادِ فِي اللَّهِ فَإِنَّهُ لَا تُنَالُ وَلَايَةُ اللَّهِ إِلَّا بِذَلِكَ وَلَا يَجِدُ رَجُلٌ طَعْمَ الْإِيمَانِ وَإِنْ كَثُرَتْ صَلَاتُهُ وَصِيَامُهُ حَتَّى يَكُونَ كَذَلِكَ وَقَدْ صَارَتْ‏ مُوَاخَاةُ النَّاسِ‏ يَوْمَكُمْ هَذَا أَكْثَرُهَا فِي الدُّنْيَا عَلَيْهَا يَتَوَادُّونَ وَعَلَيْهَا يَتَبَاغَضُونَ وَذَلِكَ لَا يُغْنِي عَنْهُمْ مِنَ اللَّهِ شَيْئاً. فَقَالَ لَهُ: وَكَيْفَ لِي أَنْ أَعْلَمَ أَنِّي قَدْ وَالَيْتُ وَعَادَيْتُ فِي اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ وَمَنْ وَلِيُّ اللَّهِ حَتَّى أُوَالِيَهُ وَمَنْ عَدُوُّهُ حَتَّى أُعَادِيَهُ؟ فَأَشَارَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم إِلَى عَلِيٍّ علیه السلام فَقَالَ: أَتَرَى هَذَا؟ فَقَالَ: بَلَى، قَالَ: وَلِيُّ هَذَا وَلِيُّ اللَّهِ فَوَالِهِ وَعَدُوُّ هَذَا عَدُوُّ اللَّهِ فَعَادِهِ وَوَالِ وَلِيَّ هَذَا وَلَوْ أَنَّهُ قَاتِلُ أَبِيكَ وَوُلْدِكَ وَعَادِ عَدُوَّ هَذَا وَلَوْ أَنَّهُ أَبُوكَ وَوَلَدُكَ؛[17] روزى رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم به يكى از اصحاب خود فرمودند: براى خدا دوست بدار و براى خدا دشمن بدار، براى خدا دوستى كن و براى خدا دشمنى كن، زيرا ولايت خدا جز از اين راه بدست نمى‏آيد، و هيچ كس هر قدر هم كه نماز و روزه‏اش زياد باشد، طعم ايمان را نمى‏چشد مگر اين گونه باشد، و امروزه بيشتر برادرى‏ها و دوستى‏هاى مردم براى دنياست، بخاطر آن يكديگر را دوست مى‏دارند و بخاطر آن از يكديگر بدشان مى‏آيد ولى اين برايشان سودى نخواهد داشت. آن شخص پرسيد: چگونه بفهمم كه دوستى و دشمنى‏ام براى خدا بوده، و ولی‏ خدا كيست كه با او دوستى كنم و دشمن خدا كيست كه با او دشمنى نمايم؟ آن حضرت به امیر المؤمنین علیه السلام اشاره كرده و فرمودند: آيا اين را می‌بينى؟ عرض كرد: بله، فرمودند: دوست او ولی خداست پس با او دوستى نما، و دشمن او دشمن خداست پس با او دشمن باش. و با دوست او دوست باش هر چند قاتل پدر و فرزندانت باشد، و با دشمن او دشمن باش هر چند پدر و فرزندت باشد».

و یا اینکه امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند: «أَحْبِبْ حَبِيبَ آلِ مُحَمَّدٍ وَإِنْ كَانَ فَاسِقاً زَانِياً، وَأَبْغِضْ مُبْغِضَ آلِ مُحَمَّدٍ وَإِنْ كَانَ صَوَّاماً قَوَّاماً؛[18] دوستان آل محمّد را دوست بدار اگرچه فاسق زناکار باشند، و دشمنان آل محمّد را دشمن بدار اگرچه روزه دار و نمازگزار باشند».

پس دوست داشتن یک امر وهمی ذهنی نیست، اینگونه نمی‌شود که در بیرون یک لیوان آب به من ندهید، بدگویی و غیبت من را بکنید، تهمت بزنید و اگر زورتان رسید یک سیلی هم بزنید امّا بگویید دوستت دارم، دوستی باید در بیرون آشکار شود.

اطاعت بالاترین جایگاه دوستی و یگانگی پابین‌ترین جایگاه آن

شخصی خدمت امام صادق علیه السلام آمد و عرض کرد: کسانی نقل می‌کنند که شما می‌فرمایید: «إِذَا عَرَفْتَ الْحَقَّ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ»، هنگامی که حق یعنی امر ولایت ما و دوستی دوستان و دشمنی با دشمنان را دانستی و آن را پذیرفتی؛ هر کاری می‌خواهی انجام بده، تو آزاد هستی و هیچ تکلیفی نداری ـ آنها از این فرمایش استفاده نادرست کرده بودند ـ حضرت فرمودند: من اینگونه نگفتم، بلکه گفته‌ام: «إِذَا عَرَفْتَ الْحَقَّ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ مِنْ خَيْرٍ يُقْبَلْ مِنْكَ»[19]، هنگامی که امر ولایت ما را شناختی هر چقدر می‌توانی کار خیر انجام بده زیرا از تو پذیرفته خواهد شد، مانند اینکه به شما بگویند هنگامی که به رودخانه درّ، گوهر و صدف رسیدی هر چقدر می‌خواهی صدف بردار، نه اینکه سنگ ریزه‌ها را جمع کن.

همچنین آن بزرگوار در حدیث دیگری فرمودند: ‌«مَا أَحَبَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ مَنْ عَصَاهُ»‌ خدا را دوست ندارد آن کسی که معصیت او را می‌کند،‌ و سپس به صورت بیت شعری فرمودند: «تَعْصِي الْإِلَهَ وَأَنْتَ تُظْهِرُ حُبَّهُ»، گناه و نافرمانی خدا را انجام می‌دهی در حالی که اظهار دوستی او را می‌کنی، «هَذَا مُحَالٌ‏ فِي‏ الْفِعَالِ‏ بَدِيعٌ»، این یک امر نو در آمد است و معنا ندارد، «لَوْ كَانَ حُبُّكَ صَادِقاً لَأَطَعْتَهُ» اگر حب تو نسبت به خداوند صدق بود از او اطاعت می‌کردی، چرا؟ زیرا می‌فرمایند: «إِنَّ الْمُحِبَّ لِمَنْ يُحِبُّ مُطِيع»[20]، چرا که وقتی کسی شخصی را دوست دارد فرمانبردار و مطیع اوست، حد اعلای دوستی این است که از او اطاعت کنی، او را همه چیز و خود را پوچ، او را علم و خود را جهل، او را درستی و خود را نادرستی ببینی.

پایین‌ترین درجه آن چیست؟ پایین‌ترین درجه آن این است که برادر الی الله باشید، ‌همچنان که فرمودند: «الْمُؤْمِنُونَ يَدٌ وَاحِدَةٌ عَلَى‏ مَنْ‏ سِوَاهُمْ؛[21] مؤمنین در برابر غیر خود یک دست هستند»، به همین دلیل فرموده‌اند: «مَنْ أَصْبَحَ لَا يَهْتَمُ‏ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِينَ‏ فَلَيْسَ مِنْهُمْ؛[22] هرکس صبح کند در حالی که اهتمام به امور مسلمانان نداشته باشد؛ از آنها نیست»، و فرموده‌اند: «الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ؛[23] مسلمان آن کسی است که مسلمانان دیگر از زبان و دست او سالم بمانند»، حداقل باید یگانه باشیم که در این هنگام دیگر کینه و دشمنی نسبت به یکدیگر نخواهیم داشت، دیگر به خاطر مقداری مال دنیا آبروی من را نمی‌برید و با من ضدّیت، مقابله و... نمی‌کنید بلکه از یکدیگر گذشت می‌کنید زیرا خاصیّت یگانگی همین است، در نتیجه معنا ندارد در امور زندگی طبیعی خود اینگونه باشیم.

ارزش تعلیم یک مسأله دینی و جایگاه آن نسبت به حقوق مؤمنین

شخصی پدر کسی را کشته بود، هنگامی که قاتل را برای قصاص آوردند حضرت به پسر مقتول فرمودند: آیا قاتل حقی بر گردن تو ندارد؟ گفت: من از او مسائل اعتقادی دینی خود را آموخته‌ام، حضرت فرمودند: حق او بر تو بیشتر شد، دیگر بخشش خون پدر کار را تمام نمی‌کند بلکه باز هم به او بدهکار هستی. یک شخص قاتل چه جایگاهی دارد؟ خداوند می‌فرماید: {مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعاً}[24]، او آدم کشته است امّا در عین حال چون مطالب دینی و معرفتی به شما آموخته است حق او بیشتر از بخشیدن خون پدر است، با گذشتن از خون پدر هم حق او را ادا نکرده‌ای بلکه کار‌های دیگری هم باید انجام دهی[25]، کار‌های دیگر چیست بحث دیگری دارد که مورد نظر ما نیست.

شخصی در سرزمین کفّار زندگی می‌کند مانند چین کمونیست که همه از نام خدا فرار می‌کنند، دوست ما می‌گفتم تا سخن از خدا می‌گفتیم فکر می‌کردند که به او می‌گوییم تو ضعیف و... هستی، بعد می‌گفت: نه، من قوی هستم، خب برو قوی باش! چگونه می‌توانید در اینجا دین خود را نگه دارید؟! به همین دلیل فرموده‌اند باید فرار کنید[26]، که خدای متعال فرموده: {أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فِيهَا}[27]، چرا در جایی که نمی‌توانی دین خود را حفظ کنی زندگی می‌کنی؟!

اگر در جامعه‌ای زندگی می‌کنید که همه اهل ولایت و طرفدار امیر المؤمنین علیه السلام و توحید الهی هستند همان شخصی که مال شما را خورده است گردن خود را برای ایشان و توحید الهی می‌دهد، همان شخص پیوسته به شما کمک می‌کند زیرا در حفظ و ترویج دین خدا و معارف همه دست به دست یکدیگر داده و با هم هستیم، آیا اینها بر شما حقی پیدا نمی‌کنند؟ آن شخصی که یک مسأله آموخته بود اینگونه حق پیدا کرد، درست است که گناه و معصیت می‌کنیم، آن بحث دیگری دارد و ما معصوم نیستیم، خداوند هم از ما عصمت نخواسته، آن بزرگوار می‌فرمایند: چیزی که من را خاطر جمع می‌کند این است که می‌دانم معصوم نیستم و خدا هم این را می‌داند، او هم از من این را نخواسته است امّا من گنهکاری هستم که تا حدی گناه می‌کنم[28].

اتّحاد مؤمنین و حقوق آنها نسبت به یکدیگر و عواقب رعایت نکردن آن

به حضرت عرض کردند: دشمنان شما که اهل عمل و چنین و چنان هستند را اهل دوزخ می‌دانید در حالی که شیعیان خود را با این همه گناه اهل بهشت می‌دانید، حضرت فرمودند: اگر دنیا را پر از طلا کرده و به دشمن ما بدهی دست از دشمنی با ما بر می‌دارد؟ از اوّلی، دوّمی و سوّمی دست کشیده و اهل ولایت می‌شود؟ عرض کرد: نه هرگز، حضرت فرمودند: اگر دنیا را پر از طلا کرده و به شیعه گنهکار ما بدهی دست از ما بر می‌دارد؟ عرض کرد: نه[29]، ببینید در اینجا چگونه با هم هستیم، همه نسبت به یکدیگر حق تعلیم، حفظ و هواداری داریم.

پس نباید به این صورت باشیم تا چه برسد به اینکه کاری از دوستان در جایگاهی که نباید اتّفاق بیافتد اتّفاق می‌افتد، هرکس مقداری تفکّر کند متوجّه می‌شود که اصلاً معنا ندارد، نباید به صورتی باشیم که حضرت در مورد آخر الزمان فرمودند: «لَا يَكُونُ الْأَمْرُ الَّذِي تَنْتَظِرُونَهُ حَتَّى يَبْرَأَ بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ وَيَتْفُلُ بَعْضُكُمْ فِي وُجُوهِ بَعْضٍ وَيَشْهَدَ بَعْضُكُمْ عَلَى بَعْضٍ بِالْكُفْرِ وَيَلْعَنَ‏ بَعْضُكُمْ‏ بَعْضاً؛[30] آن امری كه شما انتظارش را مى‏كشيد واقع نخواهد شد تا اينكه پاره‏اى از شما از ديگرى بيزارى جويد و بعضى از شما در روى ديگرى آب دهان اندازد و پاره‏اى از شما بر كفر ديگرى شهادت دهد و پاره‏اى از شما عدّه ديگر را نفرين و لعن كند»، در مذمّت کسانی که در آخر الزمان نام خود را شیعه گذاشته و با یکدیگر اینگونه برخورد می‌کنند روایات بسیاری ذکر شده است.

مردم در آن زمان یکدیگر را فحش داده و لعن می‌کنند، آب دهان بر روی یکدیگر می‌اندازند، انداختن آب دهان را نباید در امر معمولی و زندگی ظاهری انجام دهید، اگر صد هزار تومان پول شما را خورده‌ام و آن را نمی‌دهم امام من بعد از ظهور آن را به تو خواهد داد، اگر می‌توانی حق خود را بگیر و اگر نتوانستی به من فحش نده، حق نداری نزد احدی بگویی او مال من را خورده است. اگر نزد کسی بگویی او مال من را خورده است در عین حالی که مال تو از بین می‌رود نمی‌توانی حق من را ادا کنی، به صورتی به من بدهکار می‌شوی که دیگر اصلاً با پول درست نمی‌شود! علماء در کتاب‌های خود نوشته‌اند که در چند جا غیبت بدون مانع است و اشکال ندارد؛ اوّل نزد قاضی، هنگامی که نزد او می‌روید باید بگویید فلان شخص مال من را خورده، در شهادت دادن هم باید بگویی این شخص مال فلانی را خورده است، باید بگویی این شخص به فلانی سیلی زد و به او فحش داد.

اگر در غیر شریعت این کار را انجام دهید بدهکاری شما عند الله چند برابر بدهکاری آن شخص می‌شود؟! در نهایت پول را شخص بدهکار نمی‌دهد و امام او خواهد داد که فرموده‌اند: هنگامی که امام زمان تشریف می‌آورند تمام بدهکاری‌ها ـ به جز بعضی که خاصیّت دارند ـ را می‌دهند[31]، امّا بدهکاری شما که به او فحش دادی و آبروی او را بردی چه می‌شود؟! چه برسد به اینکه در یک امر، جمعیّت، نظم و حرکت دینی نسبت به یکدیگر این کار را انجام دهید، بسیار زشت و ناپسند است که انسان از هوای‌های خود نگذرد.

عواقب رعایت نکردن حق مؤمن

قرار بود که جلسات گذشته مربوط به رجعت باشد امّا به آن نرسیدیم و در دنیا باقی ماندیم، ما چندین جلسه در این مورد صحبت کردیم که یک شیعه‌ای که توحید الهی و رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم را دوست داشته و رسالت ایشان، قرآن، امیر المؤمنین علیه السلام و دوستی دوستان ایشان را دارد و از دشمنان ایشان برائت می‌جوید و ایشان را ملاک حرکت خود قرار می‌دهد؛ بسیار عظیم، بزرگ و با ارزش است، امر به این مهمی را بواسطه امور جزئی به هم نزنید.

بدهکاری رعایت نکردن حق یک مؤمنی بدهکاری صد هزار تومانی نیست تا فردا صبح دویست هزار تومان به او بدهید! شخصی به حضرت عرض کرد: فلان شخص از شیعیان شما به من بدهکار است و پول من را نمی‌دهد، حضرت فرمودند: صبر کن، گفت: نه صبر نمی‌کنم، فرمودند: او را رها کن و ببخش، گفت: نه، قیامتی هم هست وپول خود را از او خواهم گرفت، حضرت فرمودند: آیا گمان می‌کنی به خاطر طلبکاری خوبی‌های او را به تو می‌دهند؟![32]

به یکی از همشهریان بنده گفته بودند: گاو مردم را نخور، گفته بود: گاو مردم را بخورم چه می‌شود؟ گفتند: روز قیامت چنین و چنان می‌شود، گفت: آن روز انکار خواهم کرد، گفتند: خود گاو را می‌آورند تا شهادت دهد، گفت: گاو را می‌گیرم و به صاحبش می‌دهم! این بازی نیست بلکه یک حرکت دینی با موضوعیّت برائت از دشمنان اهل بیت علیهم السلام در آخرین جایگاه است؛ یعنی سوره مبارکه فاتحه الکتاب را از اوّل توحید شروع کرده و به مالک یوم الدین خدا، صراط مستقیم، اهل بیت علیهم السلام، شیعیان ایشان و {الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ} رساندید.

در جلسات اوّل دعای صنمی قریش در این مورد صحبت کرده و مراتب چهارگانه آن را بیان کردیم، خدایی ناکرده انسان نباید بواسطه امور جزئی به امور عظیم و بزرگ لطمه‌ای بزند، این لطمه با یک میلیارد پول و کشتن پدر و برادر حل نمی‌شود، زیرا طرف مقابل امیر المؤمنین علیه السلام هستند، ایشان کسی‌اند که دعای صنمی قریش را می‌خوانند، اصل این جلسه آن دعا و لعن‌های آن است حال اگر کسی چند کلمه صحبت می‌کند فرع آن است، چرا ایشان با آن همه ستم، ظلم و اذیّت‌ها این دعا را می‌خواندند؟ در آخر دعا می‌فرمایند: خدایا خود آنها، طرفداران، دوستان و کسانی که بواسطه بال‌های آنها بزرگ شده و تبلیغ می‌کنند را لعنت کن[33]، انسان نباید امر به این را عظمت را با چیز‌های کوچک خدشه دار کند زیرا زیان آن جبران ناشدنی است.

معنای نقطه علم و تأثیر آن و بیان حقایق پنجگانه توحید، نبوّت، ولایت، دوستی با دوستان و دشمنی با دشمنان

شاگردی درس را متوجّه نمی‌شد، استغاثه و ناله کرد و چیزی از {بِسْمِ اللَّهِ} را به او آموختند، فردا سر درس بسیار اشکال می‌کرد، استاد دید که او ول کن نیست، به او گفت: آن کسی که به تو {بِسْمِ اللَّهِ} را یاد داده به من تا {وَلَا الضَّالِّينَ} را یاد داده است. مگر انسان هرچه می‌داند را به زبان می‌آورد؟! آن نقطه علمی که فرمودند جهّال آن را زیاد کردند[34] همین سوره حمد؛ یعنی حقیقت پنجگانه توحید، رسالت رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم، ولایت اهل بیت علیهم السلام، بزرگان و کوچکان شیعیان ـ که بعضی هدایت شده و هدایت می‌کنند و بعضی {اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ} می‌گویند ـ و پنجم برائت از دشمنان و مخالفین است.

شما اجمالاً ـ ما که اهل حقیقت نیستیم تا به تفصیل مسائل برسیم ـ به آخر سوره مبارکه حمد رسیده‌اید، سوره مبارکه حمد چیست؟ کلّ قرآن کریم است، مگر کلّ قرآن غیر از این پنج چیز است؟ آیا تمام کتب آسمانی غیر از این است؟ در حالی که نمی‌فهمید به آن معتقد هستید و برای آن اشک می‌ریزید، به همین دلیل وقتی لعن دشمنان گفته می‌شود یا دعای صنمی قریش خوانده می‌شود بعضی از دوستان گریه می‌کنند، به این جایگاه رسیده‌اید امّا از این دعا چیزی نمی‌فهمید، آیا آن را می‌فهمید؟! می‌توانید بگویید آن را متوجّه می‌شوم؟! ببینید آن محبّت و ایمان ـ نقطه علم ـ چگونه در شما تأثیر گذاشته است.

آن بزرگوار فرمود: نقطه علم من یک چیز است، من به آن نقطه خود رسیده‌ام و از خداوند می‌خواهم من را با آن زنده بدارد، بمیراند و وارد برزخ و بهشت کند، ما فکر می‌کنیم که آن نقطه الفاظی عجیب و غریب از عالم هپروت است، عرض کردند: آن نقطه چیست؟ ایشان فرمودند: دوستی دوستان خدا و دشمنی دشمنان خدا، تمام سوره حمد به اینجا می‌رسد که باید به کسانی که {اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ} می‌گویند و اهل آن هستند محبّت داشته باشیم و از کسانی که صراط مستقیم را رها کرده، ضالّین شدند و با طرفداران آن صراط معارضه می‌کنند دشمنی کنیم.

بیان دو میزان جامع در زمان غیبت

اهل بیت علیهم السلام در زمان غیبت امام زمان} چه چیزی را ملاک قرار داده‌اند؟ چیز‌های فراوانی وجود دارد امّا جامع آن دو چیز است، خواندن ادعیه و... از شاخه‌ها، برگ‌ها و فروعات آن دو است؛

ملاک اوّل اعتقاد بر معیار رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم و اهل بیت علیهم السلام

اوّل؛ از نظر اعتقادی، ایمانی و معارف دینی همان چیزی را داشته باش که اصحاب رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم داشتند؛ یعنی به زمان رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم برو و ببین که ایشان و اصحاب چه اعتقادی داشتند، همان اعتقادات را داشته باش که فرمودند: «تَمَسَّكُوا بِالْأَمْرِ الْأَوَّلِ حَتَّى يَسْتَبِينَ لَكُمْ»[35]، مقصود از صحابه در احادیثی که هم مخالفین و هم اهل ولایت نقل کرده‌اند اهل بیت علیهم السلام هستند که حضرت فرمودند: اکثریّت مردم گمراه شده و به سمت باطل خواهند رفت، عرض کردند: میزان چه چیزی است؟ فرمودند: چیزی که من و اصحاب من بر آن هستیم، مقصود از اصحاب در درجه اوّل اهل بیت علیهم السلام؛ یعنی امیر المؤمنین، حضرت زهراء مرضیه، امام حسن و امام حسین علیهم السلام هستند[36].

در درجه دوّم کسانی که در زمان حضرت پیرو، شاگرد و شیعه ایشان بودند همانند سلمان، اباذر، مقداد و... همان اشخاصی که امام صادق علیه السلام آنها را نام برده و فرمودند: کسانی اصحاب رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم هستند که بر ولایت اهل بیت علیهم السلام ثابت قدم ماندند[37]، اصحاب ایشان کسانی نیستند که به ظاهر أشهد أن لا إله إلا الله گفتند امّا به دل کافر بودند و در برابر معارف رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم قرار می‌گرفتند[38].

زمان رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم میزان است و آن را از دست ندهید زیرا در آینده تحریف، توجیه گری، بافته‌ها، نظرات، ساخته‌ها، تغییر و تبدیل و تحوّل‌ها بسیار زیاد می‌شود[39]، شما باید بگویید میزان من رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم و اصحاب ایشان هستند، در زمان اهل بیت علیهم السلام میزان چیست؟ در زمان اهل بیت علیهم السلام خود ایشان و شیعیان پیرو میزان هستند؛ یعنی امام صادق علیه السلام و شاگرد ایشان از جمله زرارة بن اعین، برید عجلی، یونس بن عبد الرحمن، فضل بن شاذان و... ملاک و میزان هستند، این مطلب را محکم نگه دارید و هر شخصی به شما مطلبی گفت بگویید آیا مطالب رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم و صحابه ایشان به این صورت است؟ آیا می‌توانی دلیل آن را بیاوری؟ اگر گفت بله، بپذیر و قبول کن.

ملاک دوّم دوست‌داری دوستان و دشمنی دشمنان

دوّم؛ حضرت فرمودند: در زمان غیبت به صورتی باشید که «أَحْبِبْ مَنْ كُنْتَ تُحِبُّ وَأَبْغِضْ مَنْ‏ كُنْتَ‏ تُبْغِضُ‏ وَوَالِ مَنْ كُنْتَ تُوَالِي»[40]، همان کسانی که در زمان رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم و اهل بیت علیهم السلام ملاک محبّت، کینه و دشمنی بودند را دوست داشته باش، در زمان امام رضا علیه السلام ملاک دوست داشتن افراد چه بود؟ اگر از امام رضا علیه السلام سؤال می‌کردیم چه جوابی می‌دادند؟ همان اشخاص را دوست داشته باش، اگر دشمنانی را معرّفی کردند با آنها دشمنی کن، این دو اصل اوّلیه‌ای است که در زمان غیبت باید آن را رعایت کنیم در غیر این صورت گناه و معصیت بسیار فراوان است،

چون در زمان غیبت آنقدر روزگار به هم ریخته می‌شود که مؤمن نمی‌تواند خود را نگه دارد، عمل کردن همانند نگه داشتن آتش در کف دست است[41]، لذا رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمودند: بعد از من کسانی خواهند آمد که اجر هریک از آنها پنجاه برابر هریک از شماست بخاطر صبر و تحمّلی که دارند[42]، اگر بر این میزان حرکت کنید آیا «يَتْفُلَ بَعْضُكُمْ فِي وُجُوهِ بَعْضٍ»[43] معنا پیدا می‌کند؟ دیگر فحش و کینه نسبت به یکدیگر معنا پیدا می‌کند؟ پس بسیار زشت است که در یک حرکت ولایی الهی که برای ترویج، تحکیم و تقویت مقامات و معارف اهل بیت علیهم السلام انجام می‌شود به این صورت باشیم.

الحمد لله ربّ العالمین وصلّی الله علی محمّد وآله الطاهرین

دریافت فایل (MP3) (PDF)

---

[1]. الكافي، ج3، ص378، ح4: عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي‏ عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام‏ فِي قَوْمٍ خَرَجُوا مِنْ خُرَاسَانَ أَوْ بَعْضِ الْجِبَالِ وَكَانَ يَؤُمُّهُمْ رَجُلٌ‏ فَلَمَّا صَارُوا إِلَى الْكُوفَةِ عَلِمُوا أَنَّهُ يَهُودِيٌّ قَالَ لَا يُعِيدُونَ.

من لا يحضره الفقيه، ج1، ص405، ح1201: وَفِي كِتَابِ زِيَادِ بْنِ مَرْوَانَ الْقَنْدِيِّ وَفِي نَوَادِرِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ أَنَّ الصَّادِقَ علیه السلام قَالَ: فِي رَجُلٍ صَلَّى بِقَوْمٍ مِنْ حِينَ خَرَجُوا مِنْ خُرَاسَانَ حَتَّى قَدِمُوا مَكَّةَ فَإِذَا هُوَ يَهُودِيٌّ أَوْ نَصْرَانِيٌّ قَالَ لَيْسَ عَلَيْهِمْ‏ إِعَادَةٌ.

[2]. الكافي، ج2، ص412، ح1: عَنْ جَمِيلٍ قَالَ: كَانَ الطَّيَّارُ يَقُولُ لِي إِبْلِيسُ لَيْسَ مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَإِنَّمَا أُمِرَتِ الْمَلَائِكَةُ بِالسُّجُودِ لآِدَمَ علیه السلام فَقَالَ إِبْلِيسُ لَا أَسْجُدُ فَمَا لِإِبْلِيسَ‏ يَعْصِي‏ حِينَ‏ لَمْ يَسْجُدْ وَلَيْسَ هُوَ مِنَ الْمَلَائِكَةِ قَالَ فَدَخَلْتُ أَنَا وَهُوَ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ فَأَحْسَنَ وَاللَّهِ فِي الْمَسْأَلَةِ فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَ رَأَيْتَ مَا نَدَبَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ إِلَيْهِ الْمُؤْمِنِينَ مِنْ قَوْلِهِ: (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا) أَ دَخَلَ فِي ذَلِكَ الْمُنَافِقُونَ مَعَهُمْ؟ قَالَ: نَعَمْ وَالضُّلَّالُ وَكُلُّ مَنْ أَقَرَّ بِالدَّعْوَةِ الظَّاهِرَةِ وَكَانَ إِبْلِيسُ مِمَّنْ أَقَرَّ بِالدَّعْوَةِ الظَّاهِرَةِ مَعَهُمْ.

الكافي، ج8، ص274، ح413: عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ إِبْلِيسَ أَ كَانَ مِنَ الْمَلَائِكَةِ أَمْ كَانَ يَلِي شَيْئاً مِنْ أَمْرِ السَّمَاءِ فَقَالَ لَمْ يَكُنْ مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَلَمْ يَكُنْ يَلِي شَيْئاً مِنْ أَمْرِ السَّمَاءِ وَلَا كَرَامَةَ فَأَتَيْتُ الطَّيَّارَ فَأَخْبَرْتُهُ بِمَا سَمِعْتُ فَأَنْكَرَهُ وَقَالَ وَكَيْفَ لَا يَكُونُ مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَاللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ يَقُولُ: (وَإِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ)‏ فَدَخَلَ عَلَيْهِ الطَّيَّارُ فَسَأَلَهُ وَأَنَا عِنْدَهُ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ رَأَيْتَ قَوْلَهُ عَزَّ وَجَلَّ: (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا) فِي غَيْرِ مَكَانٍ مِنْ مُخَاطَبَةِ الْمُؤْمِنِينَ أَ يَدْخُلُ فِي هَذَا الْمُنَافِقُونَ قَالَ نَعَمْ يَدْخُلُ فِي هَذَا الْمُنَافِقُونَ‏ وَالضُّلَّالُ‏ وَكُلُّ مَنْ أَقَرَّ بِالدَّعْوَةِ الظَّاهِرَةِ.

الكافي، ج2، ص24، ح3: عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ: قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَلَمَّا يَدْخُلِ الْإِيمانُ فِي قُلُوبِكُمْ‏ فَقَالَ لِي أَ لَا تَرَى أَنَّ الْإِيمَانَ‏ غَيْرُ الْإِسْلَامِ‏.

الكافي، ج2، ص24، ح4: عَنْ سُفْيَانَ بْنِ السِّمْطِ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْإِسْلَامِ وَالْإِيمَانِ مَا الْفَرْقُ بَيْنَهُمَا فَلَمْ يُجِبْهُ ثُمَّ سَأَلَهُ فَلَمْ يُجِبْهُ ثُمَّ الْتَقَيَا فِي الطَّرِيقِ‏ وَقَدْ أَزِفَ‏ مِنَ الرَّجُلِ الرَّحِيلُ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام كَأَنَّهُ قَدْ أَزِفَ مِنْكَ رَحِيلٌ فَقَالَ نَعَمْ فَقَالَ فَالْقَنِي فِي الْبَيْتِ فَلَقِيَهُ فَسَأَلَهُ عَنِ الْإِسْلَامِ وَالْإِيمَانِ مَا الْفَرْقُ بَيْنَهُمَا فَقَالَ: الْإِسْلَامُ هُوَ الظَّاهِرُ الَّذِي عَلَيْهِ النَّاسُ شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ وَإِقَامُ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءُ الزَّكَاةِ وَحِجُّ الْبَيْتِ‏ وَصِيَامُ شَهْرِ رَمَضَانَ فَهَذَا الْإِسْلَامُ وَقَالَ الْإِيمَانُ مَعْرِفَةُ هَذَا الْأَمْرِ مَعَ هَذَا فَإِنْ أَقَرَّ بِهَا وَلَمْ يَعْرِفْ هَذَا الْأَمْرَ كَانَ مُسْلِماً وَكَانَ ضَالّاً.

الكافي، ج2، ص25، ح 5: عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: سَمِعْتُهُ يَقُولُ:‏ قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا فَمَنْ زَعَمَ أَنَّهُمْ آمَنُوا فَقَدْ كَذَبَ وَمَنْ زَعَمَ أَنَّهُمْ لَمْ يُسْلِمُوا فَقَدْ كَذَبَ‏.

الكافي، ج2، ص25، ح1: عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَخْبِرْنِي عَنِ الْإِسْلَامِ وَالْإِيمَانِ أَ هُمَا مُخْتَلِفَانِ فَقَالَ إِنَّ الْإِيمَانَ يُشَارِكُ الْإِسْلَامَ وَالْإِسْلَامَ لَا يُشَارِكُ‏ الْإِيمَانَ‏ فَقُلْتُ فَصِفْهُمَا لِي فَقَالَ: الْإِسْلَامُ شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَالتَّصْدِيقُ بِرَسُولِ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم بِهِ حُقِنَتِ الدِّمَاءُ وَعَلَيْهِ جَرَتِ الْمَنَاكِحُ وَالْمَوَارِيثُ وَعَلَى ظَاهِرِهِ جَمَاعَةُ النَّاسِ وَالْإِيمَانُ الْهُدَى وَمَا يَثْبُتُ فِي الْقُلُوبِ مِنْ صِفَةِ الْإِسْلَامِ وَمَا ظَهَرَ مِنَ الْعَمَلِ بِهِ وَالْإِيمَانُ أَرْفَعُ مِنَ الْإِسْلَامِ بِدَرَجَةٍ إِنَّ الْإِيمَانَ يُشَارِكُ الْإِسْلَامَ فِي الظَّاهِرِ وَالْإِسْلَامَ لَا يُشَارِكُ‏ الْإِيمَانَ‏ فِي الْبَاطِنِ وَإِنِ اجْتَمَعَا فِي الْقَوْلِ وَالصِّفَةِ.

الكافي، ج2، ص26، ح3: عَنْ فُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْإِيمَانُ‏ يُشَارِكُ‏ الْإِسْلَامَ‏ وَالْإِسْلَامُ لَا يُشَارِكُ الْإِيمَانَ.

الكافي، ج2، ص26، ح4: عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ الْكِنَانِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَيُّهُمَا أَفْضَلُ الْإِيمَانُ أَوِ الْإِسْلَامُ فَإِنَّ مَنْ قِبَلَنَا يَقُولُونَ إِنَّ الْإِسْلَامَ أَفْضَلُ مِنَ الْإِيمَانِ فَقَالَ الْإِيمَانُ أَرْفَعُ مِنَ الْإِسْلَامِ قُلْتُ فَأَوْجِدْنِي ذَلِكَ‏ قَالَ مَا تَقُولُ فِيمَنْ أَحْدَثَ فِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ مُتَعَمِّداً قَالَ قُلْتُ يُضْرَبُ ضَرْباً شَدِيداً قَالَ أَصَبْتَ قَالَ فَمَا تَقُولُ فِيمَنْ أَحْدَثَ‏ فِي‏ الْكَعْبَةِ مُتَعَمِّداً قُلْتُ يُقْتَلُ قَالَ أَصَبْتَ أَ لَا تَرَى أَنَّ الْكَعْبَةَ أَفْضَلُ مِنَ الْمَسْجِدِ وَأَنَّ الْكَعْبَةَ تَشْرَكُ الْمَسْجِدَ وَالْمَسْجِدُ لَا يَشْرَكُ الْكَعْبَةَ وَكَذَلِكَ الْإِيمَانُ يَشْرَكُ الْإِسْلَامَ وَالْإِسْلَامُ لَا يَشْرَكُ الْإِيمَانَ.

[3]. المنافقون: 1.

الحجرات: 14 (قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلَكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا يَدْخُلِ الْإِيمَانُ فِي قُلُوبِكُمْ وَإِنْ تُطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَا يَلِتْكُمْ مِنْ أَعْمَالِكُمْ شَيْئاً إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ).

الحجرات: 17 (يَمُنُّونَ عَلَيْكَ أَنْ أَسْلَمُوا قُلْ لَا تَمُنُّوا عَلَيَّ إِسْلَامَكُمْ بَلِ اللَّهُ يَمُنُّ عَلَيْكُمْ أَنْ هَدَاكُمْ لِلْإِيمَانِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ).

[4]. تمامی این روایات در جلسه 31 در شماره پاورقی های 11 تا 17 ذکر شد، برای مطالعه آنها به جلسه قبل مراجعه شود.

[5]. الكافي، ج1، ص43، ح1: عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَيْدٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقُولُ‏ الْعَامِلُ عَلَى غَيْرِ بَصِيرَةٍ كَالسَّائِرِ عَلَى غَيْرِ الطَّرِيقِ لَا يَزِيدُهُ سُرْعَةُ السَّيْرِ إِلَّا بُعْداً.

الكافي، ج1، ص45، ح6: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ رَفَعَهُ قَالَ: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام فِي كَلَامٍ لَهُ خَطَبَ بِهِ عَلَى الْمِنْبَرِ: أَيُّهَا النَّاسُ إِذَا عَلِمْتُمْ فَاعْمَلُوا بِمَا عَلِمْتُمْ‏ لَعَلَّكُمْ‏ تَهْتَدُونَ إِنَّ الْعَالِمَ الْعَامِلَ بِغَيْرِهِ كَالْجَاهِلِ الْحَائِرِ الَّذِي لَا يَسْتَفِيقُ عَنْ جَهْلِهِ بَلْ قَدْ رَأَيْتُ أَنَّ الْحُجَّةَ عَلَيْهِ أَعْظَمُ وَالْحَسْرَةَ أَدْوَمُ عَلَى هَذَا الْعَالِمِ الْمُنْسَلِخِ مِنْ عِلْمِهِ مِنْهَا عَلَى هَذَا الْجَاهِلِ الْمُتَحَيِّرِ فِي جَهْلِهِ وَكِلَاهُمَا حَائِرٌ بَائِرٌ لَا تَرْتَابُوا فَتَشُكُّوا وَلَا تَشُكُّوا فَتَكْفُرُوا وَلَا تُرَخِّصُوا لِأَنْفُسِكُمْ فَتُدْهِنُوا وَلَا تُدْهِنُوا فِي الْحَقِّ فَتَخْسَرُوا وَإِنَّ مِنَ الْحَقِّ أَنْ تَفَقَّهُوا وَمِنَ الْفِقْهِ أَنْ لَا تَغْتَرُّوا وَإِنَّ أَنْصَحَكُمْ لِنَفْسِهِ أَطْوَعُكُمْ لِرَبِّهِ وَأَغَشَّكُمْ لِنَفْسِهِ أَعْصَاكُمْ لِرَبِّهِ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ يَأْمَنْ وَيَسْتَبْشِرْ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ يَخِبْ وَيَنْدَمْ.

الكافي، ج1، ص44، ح3: عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم:‏ مَنْ عَمِلَ عَلَى غَيْرِ عِلْمٍ كَانَ مَا يُفْسِدُ أَكْثَرَ مِمَّا يُصْلِحُ‏.

نهج البلاغة، ص215، خطبه 154: (منها): فِيهِمْ كَرَائِمُ‏ الْقُرْآنِ وَهُمْ كُنُوزُ الرَّحْمَنِ إِنْ نَطَقُوا صَدَقُوا وَإِنْ صَمَتُوا لَمْ يُسْبَقُوا فَلْيَصْدُقْ رَائِدٌ أَهْلَهُ وَلْيُحْضِرْ عَقْلَهُ وَلْيَكُنْ مِنْ أَبْنَاءِ الْآخِرَةِ فَإِنَّهُ مِنْهَا قَدِمَ وَإِلَيْهَا يَنْقَلِبُ‏ فَالنَّاظِرُ بِالْقَلْبِ الْعَامِلُ بِالْبَصَرِ يَكُونُ مُبْتَدَأُ عَمَلِهِ أَنْ يَعْلَمَ أَ عَمَلُهُ عَلَيْهِ أَمْ لَهُ فَإِنْ كَانَ لَهُ مَضَى فِيهِ وَإِنْ كَانَ عَلَيْهِ وَقَفَ عَنْهُ فَإِنَّ الْعَامِلَ بِغَيْرِ عِلْمٍ كَالسَّائِرِ عَلَى غَيْرِ طَرِيقٍ فَلَا يَزِيدُهُ بُعْدُهُ عَنِ الطَّرِيقِ الْوَاضِحِ إِلَّا بُعْداً مِنْ حَاجَتِهِ وَالْعَامِلُ بِالْعِلْمِ كَالسَّائِرِ عَلَى الطَّرِيقِ الْوَاضِحِ فَلْيَنْظُرْ نَاظِرٌ أَ سَائِرٌ هُوَ أَمْ رَاجِعٌ وَاعْلَمْ أَنَّ لِكُلِّ ظَاهِرٍ بَاطِناً عَلَى مِثَالِهِ فَمَا طَابَ ظَاهِرُهُ طَابَ بَاطِنُهُ وَمَا خَبُثَ ظَاهِرُهُ خَبُثَ بَاطِنُهُ وَقَدْ قَالَ الرَّسُولُ الصَّادِقُ صلّی الله علیه و آله و سلّم إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْعَبْدَ وَيُبْغِضُ عَمَلَهُ وَيُحِبُّ الْعَمَلَ وَيُبْغِضُ بَدَنَهُ وَاعْلَمْ أَنَّ لِكُلِّ عَمَلٍ نَبَاتاً وَكُلُّ نَبَاتٍ لَا غِنَى بِهِ عَنِ الْمَاءِ وَالْمِيَاهُ مُخْتَلِفَةٌ فَمَا طَابَ سَقْيُهُ طَابَ غَرْسُهُ وَحَلَتْ ثَمَرَتُهُ وَمَا خَبُثَ سَقْيُهُ خَبُثَ غَرْسُهُ وَأَمَرَّتْ ثَمَرَتُه‏.

المحاسن، ج1، ص120، ح134: عَنْ يَزِيدَ الصَّائِغِ، عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: يَا يَزِيدُ إِنَّ أَشَدَّ النَّاسِ‏ حَسْرَةً يَوْمَ‏ الْقِيَامَةِ الَّذِينَ وَصَفُوا الْعَدْلَ ثُمَّ خَالَفُوهُ وَهُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ: أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ يا حَسْرَتى‏ عَلى‏ ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ‏ وَفِي رِوَايَةِ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى أَوْ غَيْرِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَ‏ فَكُبْكِبُوا فِيها هُمْ وَالْغاوُونَ‏ قَالَ مَنْ وَصَفَ عَدْلاً ثُمَّ خَالَفَهُ إِلَى غَيْرِهِ.

عيون الحكم والمواعظ، ص304، ح5418: وَسُئِلَ علیه السلام عَنِ الْعَالَمِ الْعِلْوِيِّ فَقَالَ: صُوَرٌ عَارِيَةٌ عَنِ الْمَوَادِّ، خَالِيَةٌ عَنِ الْقُوَّةِ وَالِاسْتِعْدَادِ، تَجَلَّى لَهَا فَأَشْرَقَتْ، وَطَالَعَهَا بِنُورِهِ فَتَلَأْلَأَتْ، وَأَلْقَى فِي هُوِيَّتِهَا مِثَالَهُ فَأَظْهَرَ عَنْهَا أَفْعَالَهُ، وَخَلَقَ الْإِنْسَانَ ذَا نَفْسٍ نَاطِقَةٍ، إِنْ زَكَّاهَا بِالْعِلْمِ‏ وَالْعَمَلِ فَقَدْ شَابَهَتْ جَوَاهِرَ أَوَائِلِ عِلَلِهَا وَإِذَا اعْتَدَلَ مِزَاجُهَا وَفَارَقَتِ الْأَضْدَادَ فَقَدْ شَارَكَ بِهَا السَّبْعَ الشِّدَادَ. (مناقب آل أبي طالب، ج2، ص49).

الكافي، ج2، ص45، ح1: عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام:‏ لَأَنْسُبَنَّ الْإِسْلَامَ نِسْبَةً لَا يَنْسُبُهُ أَحَدٌ قَبْلِي وَلَا يَنْسُبُهُ أَحَدٌ بَعْدِي إِلَّا بِمِثْلِ ذَلِكَ إِنَّ الْإِسْلَامَ هُوَ التَّسْلِيمُ وَالتَّسْلِيمَ هُوَ الْيَقِينُ وَالْيَقِينَ هُوَ التَّصْدِيقُ وَالتَّصْدِيقَ هُوَ الْإِقْرَارُ وَالْإِقْرَارَ هُوَ الْعَمَلُ وَالْعَمَلَ هُوَ الْأَدَاءُ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَمْ يَأْخُذْ دِينَهُ عَنْ رَأْيِهِ وَلَكِنْ أَتَاهُ مِنْ رَبِّهِ فَأَخَذَهُ إِنَّ الْمُؤْمِنَ‏ يُرَى‏ يَقِينُهُ‏ فِي عَمَلِهِ وَالْكَافِرَ يُرَى إِنْكَارُهُ فِي عَمَلِهِ فَوَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ مَا عَرَفُوا أَمْرَهُمْ فَاعْتَبِرُوا إِنْكَارَ الْكَافِرِينَ وَالْمُنَافِقِينَ بِأَعْمَالِهِمُ الْخَبِيثَةِ.

غرر الحكم ودرر الكلم، ص152: قال أمير المؤمنين علیه السلام: مِلَاكُ‏ الْعِلْمِ‏ الْعَمَلُ‏ بِهِ‏... الْعِلْمُ‏ بِالْعَمَلِ‏... عِلْمُ‏ الْمُنَافِقِ‏ فِي‏ لِسَانِهِ‏. عِلْمُ الْمُؤْمِنِ فِي عَمَلِهِ.

[6]. الكافي، ج1، ص44، ح2: عَنْ حُسَيْنٍ الصَّيْقَلِ‏ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَقُولُ‏: لَا يَقْبَلُ اللَّهُ عَمَلاً إِلَّا بِمَعْرِفَةٍ وَلَا مَعْرِفَةَ إِلَّا بِعَمَلٍ فَمَنْ عَرَفَ دَلَّتْهُ الْمَعْرِفَةُ عَلَى الْعَمَلِ وَمَنْ لَمْ يَعْمَلْ فَلَا مَعْرِفَةَ لَهُ أَلَا إِنَّ الْإِيمَانَ بَعْضُهُ مِنْ بَعْضٍ.

[7]. الجمعة: 2 (هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الأُمِّيِّينَ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ).

آل عمران: 164 (لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ).

البقرة: 129 (رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ).

البقرة: 151 (كَمَا أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولاً مِنْكُمْ يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِنَا وَيُزَكِّيكُمْ وَيُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُعَلِّمُكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ).

[8]. الحجرات: 14 (... فِي قُلُوبِكُمْ وَإِنْ تُطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَا يَلِتْكُمْ مِنْ أَعْمَالِكُمْ شَيْئًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ).

الحجرات: 17 (يَمُنُّونَ عَلَيْكَ أَنْ أَسْلَمُوا قُلْ لَا تَمُنُّوا عَلَيَّ إِسْلَامَكُمْ بَلِ اللَّهُ يَمُنُّ عَلَيْكُمْ أَنْ هَدَاكُمْ لِلْإِيمَانِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ).

[9]. الكافي، ج2، ص25، ح1: عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَخْبِرْنِي عَنِ الْإِسْلَامِ وَالْإِيمَانِ أَ هُمَا مُخْتَلِفَانِ فَقَالَ:... .

[10]. ذکر تعدادی از فرمایشات دیگر اهل بیت علیهم السلام در مختلف بودن ایمان و اسلام:

الكافي، ج2، ص24، ح3: عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ: قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَلَمَّا يَدْخُلِ الْإِيمانُ فِي قُلُوبِكُمْ‏ فَقَالَ لِي أَ لَا تَرَى أَنَّ الْإِيمَانَ‏ غَيْرُ الْإِسْلَامِ‏.

الكافي، ج2، ص24، ح4: عَنْ سُفْيَانَ بْنِ السِّمْطِ قَالَ: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الْإِسْلَامِ وَالْإِيمَانِ مَا الْفَرْقُ بَيْنَهُمَا فَلَمْ يُجِبْهُ ثُمَّ سَأَلَهُ فَلَمْ يُجِبْهُ ثُمَّ الْتَقَيَا فِي الطَّرِيقِ‏ وَقَدْ أَزِفَ‏ مِنَ الرَّجُلِ الرَّحِيلُ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام كَأَنَّهُ قَدْ أَزِفَ مِنْكَ رَحِيلٌ فَقَالَ نَعَمْ فَقَالَ فَالْقَنِي فِي الْبَيْتِ فَلَقِيَهُ فَسَأَلَهُ عَنِ الْإِسْلَامِ وَالْإِيمَانِ مَا الْفَرْقُ بَيْنَهُمَا فَقَالَ: الْإِسْلَامُ هُوَ الظَّاهِرُ الَّذِي عَلَيْهِ النَّاسُ شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ وَإِقَامُ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءُ الزَّكَاةِ وَحِجُّ الْبَيْتِ‏ وَصِيَامُ شَهْرِ رَمَضَانَ فَهَذَا الْإِسْلَامُ وَقَالَ الْإِيمَانُ مَعْرِفَةُ هَذَا الْأَمْرِ مَعَ هَذَا فَإِنْ أَقَرَّ بِهَا وَلَمْ يَعْرِفْ هَذَا الْأَمْرَ كَانَ مُسْلِماً وَكَانَ ضَالّاً.

الكافي، ج2، ص25، ح 5: عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: سَمِعْتُهُ يَقُولُ:‏ قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا فَمَنْ زَعَمَ أَنَّهُمْ آمَنُوا فَقَدْ كَذَبَ وَمَنْ زَعَمَ أَنَّهُمْ لَمْ يُسْلِمُوا فَقَدْ كَذَبَ‏.

الكافي، ج2، ص26، ح3: عَنْ فُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: الْإِيمَانُ‏ يُشَارِكُ‏ الْإِسْلَامَ‏ وَالْإِسْلَامُ لَا يُشَارِكُ الْإِيمَانَ.

الكافي، ج2، ص26، ح4: عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ الْكِنَانِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَيُّهُمَا أَفْضَلُ الْإِيمَانُ أَوِ الْإِسْلَامُ فَإِنَّ مَنْ قِبَلَنَا يَقُولُونَ إِنَّ الْإِسْلَامَ أَفْضَلُ مِنَ الْإِيمَانِ فَقَالَ الْإِيمَانُ أَرْفَعُ مِنَ الْإِسْلَامِ قُلْتُ فَأَوْجِدْنِي ذَلِكَ‏ قَالَ مَا تَقُولُ فِيمَنْ أَحْدَثَ فِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ مُتَعَمِّداً قَالَ قُلْتُ يُضْرَبُ ضَرْباً شَدِيداً قَالَ أَصَبْتَ قَالَ فَمَا تَقُولُ فِيمَنْ أَحْدَثَ‏ فِي‏ الْكَعْبَةِ مُتَعَمِّداً قُلْتُ يُقْتَلُ قَالَ أَصَبْتَ أَ لَا تَرَى أَنَّ الْكَعْبَةَ أَفْضَلُ مِنَ الْمَسْجِدِ وَأَنَّ الْكَعْبَةَ تَشْرَكُ الْمَسْجِدَ وَالْمَسْجِدُ لَا يَشْرَكُ الْكَعْبَةَ وَكَذَلِكَ الْإِيمَانُ يَشْرَكُ الْإِسْلَامَ وَالْإِسْلَامُ لَا يَشْرَكُ الْإِيمَانَ.

الكافي، ج2، ص26، ح5: عَنْ حُمْرَانَ بْنِ أَعْيَنَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ‏ الْإِيمَانُ مَا اسْتَقَرَّ فِي‏ الْقَلْبِ‏ وَأَفْضَى بِهِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ وَصَدَّقَهُ الْعَمَلُ بِالطَّاعَةِ لِلَّهِ وَالتَّسْلِيمِ لِأَمْرِهِ وَالْإِسْلَامُ مَا ظَهَرَ مِنْ قَوْلٍ أَوْ فِعْلٍ وَهُوَ الَّذِي عَلَيْهِ جَمَاعَةُ النَّاسِ مِنَ الْفِرَقِ كُلِّهَا وَبِهِ حُقِنَتِ الدِّمَاءُ وَعَلَيْهِ جَرَتِ الْمَوَارِيثُ وَجَازَ النِّكَاحُ وَاجْتَمَعُوا عَلَى الصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ وَالصَّوْمِ وَالْحَجِّ فَخَرَجُوا بِذَلِكَ مِنَ الْكُفْرِ وَأُضِيفُوا إِلَى الْإِيمَانِ وَالْإِسْلَامُ لَا يَشْرَكُ الْإِيمَانَ وَالْإِيمَانُ يَشْرَكُ الْإِسْلَامَ وَهُمَا فِي الْقَوْلِ وَالْفِعْلِ يَجْتَمِعَانِ كَمَا صَارَتِ الْكَعْبَةُ فِي الْمَسْجِدِ وَالْمَسْجِدُ لَيْسَ فِي الْكَعْبَةِ وَكَذَلِكَ الْإِيمَانُ يَشْرَكُ الْإِسْلَامَ وَالْإِسْلَامُ لَا يَشْرَكُ الْإِيمَانَ وَقَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَلَمَّا يَدْخُلِ الْإِيمانُ فِي قُلُوبِكُمْ‏ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ أَصْدَقُ الْقَوْلِ قُلْتُ فَهَلْ لِلْمُؤْمِنِ فَضْلٌ عَلَى الْمُسْلِمِ فِي شَيْ‏ءٍ مِنَ الْفَضَائِلِ وَالْأَحْكَامِ وَالْحُدُودِ وَغَيْرِ ذَلِكَ فَقَالَ لَا هُمَا يَجْرِيَانِ فِي ذَلِكَ مَجْرَى وَاحِدٍ وَلَكِنْ لِلْمُؤْمِنِ فَضْلٌ عَلَى الْمُسْلِمِ فِي أَعْمَالِهِمَا وَمَا يَتَقَرَّبَانِ بِهِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ قُلْتُ أَ لَيْسَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ يَقُولُ: مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَزَعَمْتَ أَنَّهُمْ مُجْتَمِعُونَ عَلَى الصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ وَالصَّوْمِ وَالْحَجِّ مَعَ الْمُؤْمِنِ قَالَ أَ لَيْسَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: فَيُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً كَثِيرَةً فَالْمُؤْمِنُونَ هُمُ الَّذِينَ يُضَاعِفُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ لَهُمْ حَسَنَاتِهِمْ لِكُلِّ حَسَنَةٍ سَبْعُونَ ضِعْفاً فَهَذَا فَضْلُ الْمُؤْمِنِ وَيَزِيدُهُ اللَّهُ فِي حَسَنَاتِهِ عَلَى قَدْرِ صِحَّةِ إِيمَانِهِ أَضْعَافاً كَثِيرَةً وَيَفْعَلُ اللَّهُ بِالْمُؤْمِنِينَ مَا يَشَاءُ مِنَ الْخَيْرِ قُلْتُ أَ رَأَيْتَ مَنْ دَخَلَ فِي الْإِسْلَامِ أَ لَيْسَ هُوَ دَاخِلاً فِي الْإِيمَانِ فَقَالَ لَا وَلَكِنَّهُ قَدْ أُضِيفَ إِلَى الْإِيمَانِ وَخَرَجَ مِنَ الْكُفْرِ وَسَأَضْرِبُ لَكَ مَثَلاً تَعْقِلُ بِهِ فَضْلَ الْإِيمَانِ عَلَى الْإِسْلَامِ أَ رَأَيْتَ لَوْ بَصُرْتَ رَجُلاً فِي الْمَسْجِدِ أَ كُنْتَ تَشْهَدُ أَنَّكَ رَأَيْتَهُ فِي الْكَعْبَةِ قُلْتُ لَا يَجُوزُ لِي ذَلِكَ قَالَ فَلَوْ بَصُرْتَ رَجُلاً فِي الْكَعْبَةِ أَ كُنْتَ شَاهِداً أَنَّهُ قَدْ دَخَلَ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ وَكَيْفَ ذَلِكَ قُلْتُ إِنَّهُ لَا يَصِلُ إِلَى دُخُولِ الْكَعْبَةِ حَتَّى يَدْخُلَ الْمَسْجِدَ فَقَالَ قَدْ أَصَبْتَ وَأَحْسَنْتَ ثُمَّ قَالَ كَذَلِكَ الْإِيمَانُ وَالْإِسْلَامُ.

[11]. الكافي، ج2، ص27، ح1: عَنْ عَبْدِ الرَّحِيمِ الْقَصِيرِ قَالَ: كَتَبْتُ مَعَ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ أَعْيَنَ إِلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَسْأَلُهُ عَنِ الْإِيمَانِ مَا هُوَ فَكَتَبَ إِلَيَّ مَعَ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ أَعْيَنَ سَأَلْتَ رَحِمَكَ اللَّهُ عَنِ الْإِيمَانِ وَالْإِيمَانُ هُوَ الْإِقْرَارُ بِاللِّسَانِ‏ وَعَقْدٌ فِي الْقَلْبِ وَعَمَلٌ بِالْأَرْكَانِ وَالْإِيمَانُ بَعْضُهُ مِنْ بَعْضٍ وَهُوَ دَارٌ وَكَذَلِكَ الْإِسْلَامُ دَارٌ وَالْكُفْرُ دَارٌ فَقَدْ يَكُونُ الْعَبْدُ مُسْلِماً قَبْلَ أَنْ يَكُونَ مُؤْمِناً وَلَا يَكُونُ مُؤْمِناً حَتَّى يَكُونَ مُسْلِماً فَالْإِسْلَامُ قَبْلَ الْإِيمَانِ وَهُوَ يُشَارِكُ الْإِيمَانَ فَإِذَا أَتَى الْعَبْدُ كَبِيرَةً مِنْ كَبَائِرِ الْمَعَاصِي أَوْ صَغِيرَةً مِنْ صَغَائِرِ الْمَعَاصِي الَّتِي نَهَى اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ عَنْهَا كَانَ خَارِجاً مِنَ الْإِيمَانِ سَاقِطاً عَنْهُ اسْمُ الْإِيمَانِ وَثَابِتاً عَلَيْهِ اسْمُ الْإِسْلَامِ فَإِنْ تَابَ وَاسْتَغْفَرَ عَادَ إِلَى دَارِ الْإِيمَانِ وَلَا يُخْرِجُهُ إِلَى الْكُفْرِ إِلَّا الْجُحُودُ وَالِاسْتِحْلَالُ‏ أَنْ يَقُولَ لِلْحَلَالِ هَذَا حَرَامٌ وَلِلْحَرَامِ هَذَا حَلَالٌ وَدَانَ بِذَلِكَ فَعِنْدَهَا يَكُونُ خَارِجاً مِنَ الْإِسْلَامِ وَالْإِيمَانِ دَاخِلاً فِي الْكُفْرِ وَكَانَ بِمَنْزِلَةِ مَنْ دَخَلَ الْحَرَمَ ثُمَّ دَخَلَ الْكَعْبَةَ وَأَحْدَثَ فِي الْكَعْبَةِ حَدَثاً فَأُخْرِجَ عَنِ الْكَعْبَةِ وَعَنِ الْحَرَمِ فَضُرِبَتْ عُنُقُهُ وَصَارَ إِلَى النَّارِ.

[12]. ذکر تعدادی از فرمایشات دیگر اهل بیت علیهم السلام در معنای ایمان:

الكافي، ج2، ص38، ح3: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْإِيمَانِ فَقَالَ شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ‏ وَالْإِقْرَارُ بِمَا جَاءَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَمَا اسْتَقَرَّ فِي الْقُلُوبِ مِنَ التَّصْدِيقِ بِذَلِكَ قَالَ قُلْتُ الشَّهَادَةُ أَ لَيْسَتْ عَمَلاً قَالَ بَلَى قُلْتُ الْعَمَلُ مِنَ الْإِيمَانِ قَالَ نَعَمْ الْإِيمَانُ لَا يَكُونُ‏ إِلَّا بِعَمَلٍ‏ وَالْعَمَلُ مِنْهُ وَلَا يَثْبُتُ الْإِيمَانُ إِلَّا بِعَمَلٍ.

الكافي، ج2، ص38، ح4: عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَا الْإِسْلَامُ فَقَالَ دِينُ اللَّهِ اسْمُهُ الْإِسْلَامُ وَهُوَ دِينُ اللَّهِ قَبْلَ أَنْ تَكُونُوا حَيْثُ كُنْتُمْ‏ وَبَعْدَ أَنْ تَكُونُوا فَمَنْ أَقَرَّ بِدِينِ اللَّهِ فَهُوَ مُسْلِمٌ وَمَنْ عَمِلَ بِمَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ بِهِ فَهُوَ مُؤْمِنٌ.

الكافي، ج2، ص33، ح1: قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَمْرٍو الزُّبَيْرِيُّ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَيُّهَا الْعَالِمُ أَخْبِرْنِي أَيُّ الْأَعْمَالِ أَفْضَلُ عِنْدَ اللَّهِ قَالَ مَا لَا يَقْبَلُ اللَّهُ شَيْئاً إِلَّا بِهِ قُلْتُ وَمَا هُوَ قَالَ الْإِيمَانُ بِاللَّهِ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ أَعْلَى الْأَعْمَالِ دَرَجَةً وَأَشْرَفُهَا مَنْزِلَةً وَأَسْنَاهَا حَظّاً قَالَ قُلْتُ أَ لَا تُخْبِرُنِي عَنِ الْإِيمَانِ أَ قَوْلٌ هُوَ وَعَمَلٌ أَمْ قَوْلٌ بِلَا عَمَلٍ فَقَالَ الْإِيمَانُ عَمَلٌ كُلُّهُ وَالْقَوْلُ بَعْضُ ذَلِكَ الْعَمَلِ بِفَرْضٍ مِنَ اللَّهِ بَيَّنَ فِي كِتَابِهِ وَاضِحٍ نُورُهُ‏ ثَابِتَةٍ حُجَّتُهُ يَشْهَدُ لَهُ بِهِ الْكِتَابُ وَيَدْعُوهُ إِلَيْهِ قَالَ قُلْتُ صِفْهُ لِي جُعِلْتُ فِدَاكَ حَتَّى أَفْهَمَهُ قَالَ الْإِيمَانُ‏ حَالاتٌ وَدَرَجَاتٌ وَطَبَقَاتٌ وَمَنَازِلُ فَمِنْهُ‏ التَّامُ‏ الْمُنْتَهَى‏ تَمَامُهُ وَمِنْهُ النَّاقِصُ الْبَيِّنُ نُقْصَانُهُ وَمِنْهُ الرَّاجِحُ الزَّائِدُ رُجْحَانُهُ قُلْتُ إِنَّ الْإِيمَانَ لَيَتِمُّ وَيَنْقُصُ وَيَزِيدُ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ كَيْفَ ذَلِكَ قَالَ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى فَرَضَ الْإِيمَانَ عَلَى جَوَارِحِ ابْنِ آدَمَ وَقَسَّمَهُ عَلَيْهَا وَفَرَّقَهُ فِيهَا فَلَيْسَ مِنْ جَوَارِحِهِ جَارِحَةٌ إِلَّا وَقَدْ وُكِّلَتْ مِنَ الْإِيمَانِ بِغَيْرِ مَا وُكِّلَتْ بِهِ أُخْتُهَا فَمِنْهَا قَلْبُهُ الَّذِي بِهِ يَعْقِلُ وَيَفْقَهُ وَيَفْهَمُ وَهُوَ أَمِيرُ بَدَنِهِ الَّذِي لَا تَرِدُ الْجَوَارِحُ وَلَا تَصْدُرُ إِلَّا عَنْ رَأْيِهِ وَأَمْرِهِ وَمِنْهَا عَيْنَاهُ اللَّتَانِ يُبْصِرُ بِهِمَا وَأُذُنَاهُ اللَّتَانِ يَسْمَعُ بِهِمَا وَيَدَاهُ اللَّتَانِ يَبْطِشُ بِهِمَا وَرِجْلَاهُ اللَّتَانِ يَمْشِي بِهِمَا وَفَرْجُهُ الَّذِي الْبَاهُ مِنْ قِبَلِهِ وَلِسَانُهُ الَّذِي يَنْطِقُ بِهِ وَرَأْسُهُ الَّذِي فِيهِ وَجْهُهُ فَلَيْسَ مِنْ هَذِهِ جَارِحَةٌ إِلَّا وَقَدْ وُكِّلَتْ مِنَ الْإِيمَانِ بِغَيْرِ مَا وُكِّلَتْ بِهِ أُخْتُهَا بِفَرْضٍ مِنَ اللَّهِ تَبَارَكَ اسْمُهُ يَنْطِقُ بِهِ الْكِتَابُ لَهَا وَيَشْهَدُ بِهِ عَلَيْهَا، الخبر.

[13]. المجازات النبوية، ص337: وَمِنْ ذَلِكَ قَوْلُهُ عَلَيْهِ الصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ: «مَنْ تَقَرَّبَ إِلَى اللَّهِ شِبْراً تَقَرَّبَ إِلَيْهِ ذِرَاعاً، وَمَنْ تَقَرَّبَ إِلَى اللَّهِ ذِرَاعاً تَقَرَّبَ‏ إِلَيْهِ‏ بَاعاً، وَمَنْ أَقْبَلَ إِلَى اللَّهِ مَاشِياً أَقْبَلَ اللَّهُ إِلَيْهِ مُهَرْوِلًا».

عوالي اللئالي، ج‏4، ص116، ح182: وَفِي الْحَدِيثِ عَنِ النَّبِيِّ صلّی الله علیه و آله و سلّم أَنَّهُ قَالَ‏ إِذَا دَنَا الْعَبْدُ إِلَى اللَّهِ تَدَلَّى اللَّهُ إِلَيْهِ وَمَنْ تَقَرَّبَ إِلَيْهِ شِبْراً تَقَرَّبَ إِلَيْهِ ذِرَاعاً وَمَنْ تَقَرَّبَ إِلَيْهِ ذِرَاعاً تَقَرَّبَ‏ إِلَيْهِ‏ بَاعاً وَمَنْ أَتَاهُ مَشْياً جَاءَهُ هَرْوَلَةً وَمَنْ ذَكَرَهُ فِي مَلَإٍ ذَكَرَهُ فِي مَلَإٍ أَشْرَفَ وَمَنْ شَكَرَهُ شَكَرَهُ فِي مَقَامٍ أَسْنَى وَمَنْ دَعَاهُ بِغَيْرِ لَحْنٍ أَجَابَهُ وَمَنِ اسْتَغْفَرَهُ غَفَرَ لَهُ‏.

مستدرك الوسائل، ج5، ص298، ح4: الشَّيْخُ أَبُو الْفُتُوحِ فِي تَفْسِيرِهِ‏،: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى أَنْزَلَ فِي بَعْضِ كُتُبِهِ الْمُنْزَلَةِ أَنَا عِنْدَ ظَنِ‏ عَبْدِي‏ فَلْيَظُنَّ بِي مَا شَاءَ وَأَنَا مَعَ عَبْدِي إِذَا ذَكَرَنِي فَمَنْ ذَكَرَنِي فِي نَفْسِهِ ذَكَرْتُهُ فِي نَفْسِي وَمَنْ ذَكَرَنِي فِي مَلَإٍ ذَكَرْتُهُ فِي مَلَإٍ خَيْرٍ مِنْهُ وَمَنْ تَقَرَّبَ إِلَيَّ شِبْراً تَقَرَّبْتُ إِلَيْهِ ذِرَاعاً وَمَنْ تَقَرَّبَ إِلَيَّ ذِرَاعاً تَقَرَّبْتُ إِلَيْهِ بَاعاً وَمَنْ أَتَانِي مَشْياً أَتَيْتُهُ هَرْوَلَةً وَمَنْ أَتَانِي بِقِرَابِ‏ الْأَرْضِ خَطِيئَةً أَتَيْتُهُ بِمِثْلِهَا مَغْفِرَةً مَا لَمْ يُشْرِكْ بِي شَيْئا.

[14]. النوادر (للأشعري)، ص17، ح2: عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ أَبِي زِيَادٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم:‏ رَجَبٌ شَهْرُ الِاسْتِغْفَارِ لِأُمَّتِي أَكْثِرُوا فِيهِ الِاسْتِغْفَارَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ‏ وَشَعْبَانُ شَهْرِي اسْتَكْثِرُوا فِي رَجَبٍ مِنْ قَوْلِ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَاسْأَلُوا اللَّهَ الْإِقَالَةَ وَالتَّوْبَةَ فِيمَا مَضَى وَالْعِصْمَةَ فِيمَا بَقِيَ‏ مِنْ‏ آجَالِكُمْ‏ وَأَكْثِرُوا فِي شَعْبَانَ الصَّلَاةَ عَلَى نَبِيِّكُمْ وَأَهْلِهِ... وَسُمِّيَ شَهْرُ شَعْبَانَ شَهْرَ الشَّفَاعَةِ لِأَنَّ رَسُولَكُمْ يَشْفَعُ لِكُلِّ مَنْ يُصَلِّي عَلَيْهِ فِيهِ وَسُمِّيَ شَهْرُ رَجَبٍ شَهْرَ اللَّهِ الْأَصَبَّ لِأَنَّ الرَّحْمَةَ عَلَى أُمَّتِي تَصُبُّ صَبّاً فِيهِ‏.

[15]. من لا يحضره الفقيه، ج‏2، ص92، ح1821: وَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ علیه السلام رَجَبٌ‏ نَهَرٌ فِي الْجَنَّةِ أَشَدُّ بَيَاضاً مِنَ اللَّبَنِ وَأَحْلَى مِنَ الْعَسَلِ فَمَنْ صَامَ يَوْماً مِنْ رَجَبٍ سَقَاهُ اللَّهُ مِنْ ذَلِكَ النَّهَرِ.

[16]. بحار الأنوار، ج26، ص15:... قَالَ فَنَظَرَ الْإِمَامُ سَيِّدُ الْعَابِدِينَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ علیهما السلام إِلَى ابْنِهِ مُحَمَّدٍ الْبَاقِرِ علیه السلام وَقَالَ لَهُمْ مَنْ هَذَا قَالُوا ابْنُكَ فَقَالَ لَهُمْ مَنْ أَنَا قَالَ أَبُوهُ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ قَالَ فَتَكَلَّمَ بِكَلَامٍ لَمْ نَفْهَمْ فَإِذَا مُحَمَّدٌ بِصُورَةِ أَبِيهِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ وَإِذَا عَلِيٌّ بِصُورَةِ ابْنِهِ مُحَمَّدٍ قَالُوا لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ فَقَالَ الْإِمَامُ علیه السلام لَا تَعْجَبُوا مِنْ قُدْرَةِ اللَّهِ أَنَا مُحَمَّدٌ وَمُحَمَّدٌ أَنَا وَقَالَ مُحَمَّدٌ يَا قَوْمُ لَا تَعْجَبُوا مِنْ أَمْرِ اللَّهِ أَنَا عَلِيٌّ وَعَلِيٌّ أَنَا وَكُلُّنَا وَاحِدٌ مِنْ نُورٍ وَاحِدٍ وَرُوحُنَا مِنْ أَمْرِ اللَّهِ أَوَّلُنَا مُحَمَّدٌ وَأَوْسَطُنَا مُحَمَّدٌ وَآخِرُنَا مُحَمَّدٌ وَكُلُّنَا مُحَمَّدٌ قَالَ فَلَمَّا سَمِعُوا ذَلِكَ خَرُّوا لِوُجُوهِهِمْ سُجَّداً وَهُمْ يَقُولُونَ آمَنَّا بِوَلَايَتِكُمْ وَبِسِرِّكُمْ وَبِعَلَانِيَتِكُمْ وَأَقْرَرْنَا بِخَصَائِصِكُمْ فَقَالَ الْإِمَامُ زَيْنُ الْعَابِدِينَ يَا قَوْمُ ارْفَعُوا رُءُوسَكُمْ فَأَنْتُمُ الْآنَ الْعَارِفُونَ الْفَائِزُونَ الْمُسْتَبْصِرُونَ وَأَنْتُمُ الْكَامِلُونَ الْبَالِغُونَ اللَّهَ اللَّهَ لَا تُطْلِعُوا أَحَداً مِنَ الْمُقَصِّرِينَ الْمُسْتَضْعَفِينَ عَلَى مَا رَأَيْتُمْ مِنِّي وَمِنْ مُحَمَّدٍ فَيُشَنِّعُوا عَلَيْكُمْ وَيُكَذِّبُوكُمْ قَالُوا سَمِعْنا وَأَطَعْنا قَالَ علیه السلام فَانْصَرِفُوا رَاشِدِينَ كَامِلِينَ فَانْصَرَفُوا، الخبر.

كفاية الأثر، ص70: عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ:... ثُمَّ قَالَ صلّی الله علیه و آله و سلّم: خَلَقَنِيَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى وَأَهْلَ بَيْتِي مِنْ نُورٍ وَاحِدٍ قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ آدَمَ بِسَبْعَةِ آلَافِ عَامٍ ثُمَّ نَقَلَنَا إِلَى صُلْبِ آدَمَ ثُمَّ نَقَلَنَا مِنْ صُلْبِهِ فِي أَصْلَابِ الطَّاهِرِينَ إِلَى أَرْحَامِ‏ الطَّاهِرَاتِ فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَأَيْنَ كُنْتُمْ وَعَلَى أَيِّ مِثَالٍ كُنْتُمْ قَالَ كُنَّا أَشْبَاحاً مِنْ نُورٍ تَحْتَ الْعَرْشِ نُسَبِّحُ اللَّهَ تَعَالَى وَنُمَجِّدُهُ، الخبر.

الغيبة (للنعماني)، ص85، ح16: عَنْ زَيْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَيُّهُمَا أَفْضَلُ الْحَسَنُ أَوِ الْحُسَيْنُ قَالَ إِنَّ فَضْلَ أَوَّلِنَا يَلْحَقُ فَضْلَ آخِرِنَا وَفَضْلَ آخِرِنَا يَلْحَقُ فَضْلَ أَوَّلِنَا فَكُلٌّ لَهُ فَضْلٌ قَالَ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ وَسِّعْ عَلَيَ‏ فِي الْجَوَابِ فَإِنِّي وَاللَّهِ مَا أَسْأَلُكَ إِلَّا مُرْتَاداً فَقَالَ نَحْنُ مِنْ شَجَرَةٍ بَرَأَنَا اللَّهُ مِنْ طِينَةٍ وَاحِدَةٍ فَضْلُنَا مِنَ اللَّهِ وَعِلْمُنَا مِنْ‏ عِنْدِ اللَّهِ‏ وَنَحْنُ أُمَنَاءُ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ وَالدُّعَاةُ إِلَى دِينِهِ وَالْحُجَّابُ فِيمَا بَيْنَهُ وَبَيْنَ خَلْقِهِ أَزِيدُكَ يَا زَيْدُ قُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ خَلْقُنَا وَاحِدٌ وَعِلْمُنَا وَاحِدٌ وَفَضْلُنَا وَاحِدٌ وَكُلُّنَا وَاحِدٌ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ فَقُلْتُ أَخْبِرْنِي بِعِدَّتِكُمْ فَقَالَ نَحْنُ اثْنَا عَشَرَ هَكَذَا حَوْلَ عَرْشِ رَبِّنَا جَلَّ وَعَزَّ فِي مُبْتَدَإِ خَلْقِنَا أَوَّلُنَا مُحَمَّدٌ وَأَوْسَطُنَا مُحَمَّدٌ وَآخِرُنَا مُحَمَّدٌ.

مائة منقبة، ص18، ح1: عَنْ حَبَّةَ الْعُرَنِيِ‏، عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم‏: «أَنَا سَيِّدُ الْأَوَّلِينَ وَالْآخِرِينَ وَأَنْتَ يَا عَلِيُّ سَيِّدُ الْخَلَائِقِ بَعْدِي وَأَوَّلُنَا كَآخِرِنَا وَآخِرُنَا كَأَوَّلِنَا».

دلائل الإمامة، ص168، ح13: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حِجَارَةَ، قَالَ‏: رَأَيْتُ الْحَسَنَ بْنَ عَلِيٍّ علیهما السلام وَقَدْ مَرَّتْ بِهِ صُرَيْمَةٌ مِنَ الظِّبَاءِ، فَصَاحَ بِهِنَّ، فَأَجَابَتْهُ كُلُّهَا بِالتَّلْبِيَةِ حَتَّى أَتَتْ بَيْنَ يَدَيْهِ. فَقُلْنَا: يَا بْنَ رَسُولِ اللَّهِ، هَذَا وَحْشٌ، فَأَرِنَا آيَةً مِنْ أَمْرِ السَّمَاءِ. فَأَوْمَأَ نَحْوَ السَّمَاءِ، فَفُتِحَتِ الْأَبْوَابُ، وَنَزَلَ نُورٌ حَتَّى أَحَاطَ بِدُورِ الْمَدِينَةِ، وَتَزَلْزَلَتِ الدُّورُ حَتَّى كَادَتْ أَنْ تَخْرُبَ. فَقُلْنَا: يَا بْنَ رَسُولِ اللَّهِ رُدَّهَا. فَقَالَ لِي: نَحْنُ الْأَوَّلُونَ وَالْآخِرُونَ، وَنَحْنُ الْآمِرُونَ، وَنَحْنُ النُّورُ، نُنَوِّرُ الرُّوحَانِيِّينَ، نُنَوِّرُ بِنُورِ اللَّهِ، وَنُرَوِّحُ‏ بِرُوحِهِ، فِينَا مَسْكَنُهُ، وَإِلَيْنَا مَعْدِنُهُ، الْآخِرُ مِنَّا كَالْأَوَّلِ، وَالْأَوَّلُ مِنَّا كَالْآخِرِ.

[17]. عيون أخبار الرضا علیه السلام، ج1، ص291، ح41: عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم لأصحابه [لِبَعْضِ أَصْحَابِهِ‏]... .

تفسير الإمام العسكري علیه السلام، ص583: قَالَ الْإِمَامُ علیه السلام:... ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم‏ تَعَوَّذُوا بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ، فَإِنَّ مَنْ تَعَوَّذَ بِاللَّهِ مِنْهُ أَعَاذَهُ اللَّهُ وَتَعَوَّذُوا مِنْ هَمَزَاتِهِ وَنَفَخَاتِهِ وَنَفَثَاتِهِ. أَ تَدْرُونَ مَا هِيَ أَمَّا هَمَزَاتُهُ: فَمَا يُلْقِيهِ فِي قُلُوبِكُمْ مِنْ بُغْضِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ. قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ وَكَيْفَ نُبْغِضُكُمْ بَعْدَ مَا عَرَفْنَا مَحَلَّكُمْ مِنَ اللَّهِ وَمَنْزِلَتَكُمْ قَالَ صلّی الله علیه و آله و سلّم: بِأَنْ تُبْغِضُوا أَوْلِيَاءَنَا وَتُحِبُّوا أَعْدَاءَنَا، فَاسْتَعِيذُوا بِاللَّهِ مِنْ مَحَبَّةِ أَعْدَائِنَا وَعَدَاوَةِ أَوْلِيَائِنَا، فَتَعَاذُوا مِنْ بُغْضِنَا وَعَدَاوَتِنَا، فَإِنَّ مَنْ أَحَبَّ أَعْدَاءَنَا فَقَدْ عَادَانَا وَنَحْنُ مِنْهُ بِرَاءٌ، وَاللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ مِنْهُ بَرِي‏ءٌ.

[18]. الأمالي (للطوسي)، ص405، ح57: عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ مِيثَمٍ التَّمَّارِ مَوْلَى عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ علیهما السلام قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام فَقُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ، إِنِّي وَجَدْتُ فِي كُتُبِ أَبِي أَنَّ عَلِيّاً علیه السلام قَالَ لِأَبِي مِيثَمٍ: أَحْبِبْ حَبِيبَ آلِ مُحَمَّدٍ وَإِنْ كَانَ فَاسِقاً زَانِياً، وَأَبْغِضْ مُبْغِضَ آلِ مُحَمَّدٍ وَإِنْ كَانَ صَوَّاماً قَوَّاماً، فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم وَهُوَ يَقُولُ: «الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ» ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَيَ‏ وَقَالَ: هُمْ وَاللَّهِ أَنْتَ وَشِيعَتُكَ يَا عَلِيُّ، وَمِيعَادُكَ وَمِيعَادُهُمُ الْحَوْضُ غَداً، غُرّاً مُحَجَّلِينَ، مُكْتَحِلِينَ‏ مُتَوَّجِينَ‏. فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ: هَكَذَا هُوَ عِيَاناً فِي كِتَابِ عَلِيٍّ علیه السلام.

اختيار معرفة الرجال، ج1، ص322، ح169: عَنْ جُوَيْرِيَةَ بْنِ مُسْهِرٍ الْعَبْدِيِّ، قَالَ سَمِعْتُ عَلِيّاً علیه السلام يَقُولُ‏ أَحِبَّ مُحِبَّ آلِ مُحَمَّدٍ مَا أَحَبَّهُمْ فَإِذَا أَبْغَضَهُمْ‏ فَأَبْغِضْهُ‏، وَأَبْغِضْ مُبْغِضَ آلِ مُحَمَّدٍ مَا أَبْغَضَهُمْ فَإِذَا أَحَبَّهُمْ فَأَحِبَّهُ! وَأَنَا أُبَشِّرُكَ وَأَنَا أُبَشِّرُكَ وَأَنَا أُبَشِّرُكَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ.

بشارة المصطفى، ص38: عَنْ حُذَيْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ دَخَلَ عَلَيْهِ رَجُلٌ فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنَّ لِي أَخاً لَا يُوَلِّي مِنْ مَحَبَّتِكُمْ وَإِجْلَالِكُمْ وَتَعْظِيمِكُمْ غَيْرَ أَنَّهُ يَشْرَبُ الْخَمْرَ فَقَالَ الصَّادِقُ إِنَّهُ لَعَظِيمٌ أَنْ يَكُونَ مُحِبُّنَا بِهَذِهِ الْحَالَةِ وَلَكِنْ أَ لَا أُنَبِّئُكُمْ بِشَرٍّ مِنْ هَذَا النَّاصِبُ لَنَا شَرٌّ مِنْهُ وَإِنَّ أَدْنَى الْمُؤْمِنِ وَلَيْسَ فِيهِمْ دَنِيٌّ لَيَشْفَعُ فِي مِائَتَيْ إِنْسَانٍ وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَالْأَرَضِينَ السَّبْعِ وَالْبِحَارِ السَّبْعِ تَشَفَّعُوا فِي نَاصِبِي مَا شُفِّعُوا فِيهِ إِلَّا أَنَّ هَذَا لَا يَخْرُجُ مِنَ الدُّنْيَا حَتَّى يَتُوبَ‏ أَوْ يَبْتَلِيَهُ‏ اللَّهُ بِبَلَاءٍ فِي جَسَدِهِ فَيَكُونُ تَحْبِيطاً لِخَطَايَاهُ حَتَّى يَلْقَى اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ وَلَا ذَنْبَ عَلَيْهِ إِنَّ شِيعَتَنَا عَلَى السَّبِيلِ الْأَقْوَمِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ أَبِي كَانَ كَثِيراً مَا يَقُولُ أَحْبِبْ حَبِيبَ آلِ مُحَمَّدٍ وَإِنْ كَانَ موقفا زبالا [مُرَهَّقاً ذَيَّالاً] وَأَبْغِضْ بَغِيضَ آلِ مُحَمَّدٍ وَإِنْ كَانَ صَوَّاماً قَوَّاماً.

[19]. الكافي، ج2، ص464، ح5: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَارِدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام حَدِيثٌ رُوِيَ لَنَا أَنَّكَ قُلْتَ إِذَا عَرَفْتَ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ فَقَالَ قَدْ قُلْتُ ذَلِكَ قَالَ قُلْتُ وَإِنْ زَنَوْا أَوْ سَرَقُوا أَوْ شَرِبُوا الْخَمْرَ فَقَالَ لِي‏ إِنَّا لِلَّهِ‏ وَإِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ‏ وَاللَّهِ مَا أَنْصَفُونَا أَنْ نَكُونَ أُخِذْنَا بِالْعَمَلِ وَوُضِعَ عَنْهُمْ إِنَّمَا قُلْتُ إِذَا عَرَفْتَ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ مِنْ قَلِيلِ الْخَيْرِ وَكَثِيرِهِ فَإِنَّهُ يُقْبَلُ مِنْكَ.

معاني الأخبار، ص181، ح1: عَنْ فُضَيْلِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقِيلَ لَهُ: إِنَّ هَؤُلَاءِ الْأَخَابِثَ يَرْوُونَ عَنْ أَبِيكَ يَقُولُونَ إِنَّ أَبَاكَ علیه السلام قَالَ إِذَا عَرَفْتَ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ فَهُمْ يَسْتَحِلُّونَ بَعْدَ ذَلِكَ كُلَّ مُحَرَّمٍ قَالَ مَا لَهُمْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ إِنَّمَا قَالَ أَبِي علیه السلام إِذَا عَرَفْتَ الْحَقَ‏ فَاعْمَلْ‏ مَا شِئْتَ‏ مِنْ خَيْرٍ يُقْبَلُ مِنْكَ.

معاني الأخبار، ص388، ح26: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ، عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قِيلَ لَهُ إِنَّ أَبَا الْخَطَّابِ‏ يَذْكُرُ عَنْكَ‏ أَنَّكَ‏ قُلْتَ لَهُ إِذَا عَرَفْتَ الْحَقَّ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ فَقَالَ لَعَنَ اللَّهُ أَبَا الْخَطَّابِ وَاللَّهِ مَا قُلْتُ لَهُ هَكَذَا وَلَكِنِّي قُلْتُ إِذَا عَرَفْتَ الْحَقَّ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ مِنْ خَيْرٍ يُقْبَلْ مِنْكَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ يَقُولُ: مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ يُرْزَقُونَ فِيها بِغَيْرِ حِسابٍ‏ وَيَقُولُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى‏ مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً.

علل الشرائع، ج1، ص250، ح7: عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام كَتَبَ إِلَيْهِ كِتَاباً فِيهِ‏ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى لَمْ يَبْعَثْ نَبِيّاً قَطُّ يَدْعُو إِلَى مَعْرِفَةِ اللَّهِ لَيْسَ مَعَهَا طَاعَةٌ فِي أَمْرٍ وَلَا نَهْيٍ وَإِنَّمَا يَقْبَلُ اللَّهُ مِنَ الْعِبَادِ الْعَمَلَ بِالْفَرَائِضِ الَّتِي فَرَضَهَا اللَّهُ عَلَى حُدُودِهَا مَعَ‏ مَعْرِفَةِ مَنْ‏ دَعَا إِلَيْهِ وَمَنْ أَطَاعَ حَرَّمَ الْحَرَامَ ظَاهِرَهُ وَبَاطِنَهُ وَصَلَّى وَصَامَ وَحَجَّ وَاعْتَمَرَ وَعَظَّمَ حُرُمَاتِ اللَّهِ كُلَّهَا وَلَمْ يَدَعْ مِنْهَا شَيْئاً وَعَمِلَ بِالْبِرِّ كُلِّهِ وَمَكَارِمِ الْأَخْلَاقِ كُلِّهَا وَتَجَنَّبَ سَيِّئَهَا وَمَنْ زَعَمَ أَنَّهُ يُحِلُّ الْحَلَالَ وَيُحَرِّمُ الْحَرَامَ بِغَيْرِ مَعْرِفَةِ النَّبِيِّ صلّی الله علیه و آله و سلّم لَمْ يُحِلَّ لِلَّهِ حَلَالاً وَلَمْ يُحَرِّمْ لَهُ حَرَاماً وَإِنَّ مَنْ صَلَّى وَزَكَّى وَحَجَّ وَاعْتَمَرَ وَفَعَلَ ذَلِكَ كُلَّهُ بِغَيْرِ مَعْرِفَةِ مَنِ افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَيْهِ طَاعَتَهُ فَلَمْ يَفْعَلْ شَيْئاً مِنْ ذَلِكَ لَمْ يُصَلِّ وَلَمْ يَصُمْ وَلَمْ يُزَكِّ وَلَمْ يَحُجَّ وَلَمْ يَعْتَمِرْ وَلَمْ يَغْتَسِلْ مِنَ الْجَنَابَةِ وَلَمْ يَتَطَهَّرْ وَلَمْ يُحَرِّمْ لِلَّهِ حَلَالاً وَلَيْسَ لَهُ صَلَاةٌ وَإِنْ رَكَعَ وَإِنْ سَجَدَ وَلَا لَهُ زَكَاةٌ وَلَا حَجٌّ وَإِنَّمَا ذَلِكَ كُلُّهُ يَكُونُ بِمَعْرِفَةِ رَجُلٍ مَنَّ اللَّهُ تَعَالَى عَلَى خَلْقِهِ بِطَاعَتِهِ وَأَمَرَ بِالْأَخْذِ عَنْهُ فَمَنْ عَرَّفَهُ وَأَخَذَ عَنْهُ أَطَاعَ اللَّهَ وَمَنْ زَعَمَ أَنَّ ذَلِكَ إِنَّمَا هِيَ الْمَعْرِفَةُ وَأَنَّهُ إِذَا عَرَفَ اكْتَفَى بِغَيْرِ طَاعَةٍ فَقَدْ كَذَبَ وَأَشْرَكَ وَإِنَّمَا قِيلَ اعْرِفْ وَاعْمَلْ مَا شِئْتَ مِنَ الْخَيْرِ فَإِنَّهُ لَا يُقْبَلُ مِنْكَ ذَلِكَ بِغَيْرِ مَعْرِفَةٍ فَإِذَا عَرَفْتَ فَاعْمَلْ لِنَفْسِكَ مَا شِئْتَ مِنَ الطَّاعَةِ قَلَّ أَوْ كَثُرَ فَإِنَّهُ مَقْبُولٌ مِنْكَ.

الأمالي (للطوسي)، ص417، ح87: عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَى السَّابَاطِيِّ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِنَّ أَبَا أُمَيَّةَ يُوسُفَ بْنَ ثَابِتٍ حَدَّثَ عَنْكَ أَنَّكَ قُلْتَ: لَا يَضُرُّ مَعَ الْإِيمَانِ عَمَلٌ، وَلَا يَنْفَعُ مَعَ الْكُفْرِ عَمَلٌ فَقَالَ علیه السلام: إِنَّهُ لَمْ يَسْأَلْنِي أَبُو أُمَيَّةَ عَنْ تَفْسِيرِهَا، إِنَّمَا عَنَيْتُ بِهَذَا أَنَّهُ مَنْ عَرَفَ الْإِمَامَ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام وَتَوَلَّاهُ، ثُمَّ عَمِلَ لِنَفْسِهِ بِمَا شَاءَ مِنْ‏ عَمَلِ‏ الْخَيْرِ قُبِلَ‏ مِنْهُ‏ ذَلِكَ‏، وَضُوعِفَ لَهُ أَضْعَافاً كَثِيرَةً، فَانْتَفَعَ بِأَعْمَالِ الْخَيْرِ مَعَ الْمَعْرِفَةِ، فَهَذَا مَا عَنَيْتُ بِذَلِكَ، وَكَذَلِكَ لَا يَقْبَلُ اللَّهُ مِنَ الْعِبَادِ الْأَعْمَالَ الصَّالِحَةَ الَّتِي يَعْمَلُونَهَا إِذَا تَوَلَّوُا الْإِمَامَ الْجَائِرَ الَّذِي لَيْسَ مِنَ اللَّهِ (تَعَالَى). فَقَالَ لَهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِي يَعْفُورٍ: أَ لَيْسَ اللَّهُ (تَعَالَى) قَالَ: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِنْها وَهُمْ مِنْ فَزَعٍ يَوْمَئِذٍ آمِنُونَ» فَكَيْفَ لَا يَنْفَعُ الْعَمَلُ الصَّالِحُ مِمَّنْ تَوَلَّى أَئِمَّةَ الْجَوْرِ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّه علیه السلام: وَهَلْ تَدْرِي مَا الْحَسَنَةُ الَّتِي عَنَاهَا اللَّهُ (تَعَالَى) فِي هَذِهِ الْآيَةِ، هِيَ وَاللَّهِ مَعْرِفَةُ الْإِمَامِ وَطَاعَتُهُ، وَقَالَ (عَزَّ وَجَلَّ): «وَ مَنْ جاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» وَإِنَّمَا أَرَادَ بِالسَّيِّئَةِ إِنْكَارَ الْإِمَامِ الَّذِي هُوَ مِنَ اللَّهِ (تَعَالَى). ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّه علیه السلام: مَنْ جَاءَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِوَلَايَةِ إِمَامٍ جَائِرٍ لَيْسَ مِنَ اللَّهِ وَجَاءَ مُنْكِراً لِحَقِّنَا جَاحِداً بِوَلَايَتِنَا، أَكَبَّهُ اللَّهُ (تَعَالَى) يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِي النَّارِ.

دعائم الإسلام، ج1، ص53: وَعَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ صلّی الله علیه و آله و سلّم‏ أَنَّ رَجُلاً مِنْ أَصْحَابِهِ ذَكَرَ لَهُ عَنْ بَعْضِ مَنْ مَرَقَ مِنْ شِيعَتِهِ اسْتَحَلَّ الْمَحَارِمَ مِمَّنْ كَانَ يُعَدُّ مِنْ شِيعَتِهِ وَقَالَ إِنَّهُمْ يَقُولُونَ إِنَّمَا الدِّينُ‏ الْمَعْرِفَةُ فَإِذَا عَرَفْتَ الْإِمَامَ فَاعْمَلْ مَا شِئْتَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ‏ تَأَمَّلَ الْكَفَرَةُ مَا لَا يَعْلَمُونَ وَإِنَّمَا قِيلَ اعْرِفِ الْإِمَامَ وَاعْمَلْ مَا شِئْتَ مِنَ الطَّاعَةِ فَإِنَّهَا مَقْبُولَةٌ مِنْكَ لِأَنَّهُ لَا يَقْبَلُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ عَمَلاً بِغَيْرِ مَعْرِفَةٍ وَلَوْ أَنَّ الرَّجُلَ عَمِلَ أَعْمَالَ الْبِرِّ كُلَّهَا وَصَامَ دَهْرَهُ وَقَامَ لَيْلَهُ‏ وَأَنْفَقَ مَالَهُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَعَمِلَ بِجَمِيعِ طَاعَاتِ اللَّهِ عُمُرَهُ كُلَّهُ وَلَمْ يَعْرِفْ نَبِيَّهُ الَّذِي جَاءَ بِتِلْكَ الْفَرَائِضِ فَيُؤْمِنَ بِهِ وَيُصَدِّقَهُ وَإِمَامَ عَصْرِهِ الَّذِي افْتَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ عَلَيْهِ طَاعَتَهُ فَيُطِيعَهُ لَمْ يَنْفَعْهُ اللَّهُ بِشَيْ‏ءٍ مِنْ عَمَلِهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ فِي ذَلِكَ‏ وَقَدِمْنا إِلى‏ ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً وَقَالَ صلّی الله علیه و آله و سلّم وَلَوْ تَقَطَّعَ الْجَاهِلُ مِنْ الْعِبَادَةِ إِرْباً إِرْباً مَا ازْدَادَ مِنَ اللَّهِ إِلَّا بُعْداً.

[20]. الأمالي (للصدوق)، ص489، ح3: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ قَالَ: حَدَّثَنِي مَنْ سَمِعَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقَ علیه السلام يَقُولُ:‏... .

[21]. بحار الأنوار، ج58، ص150: وَقَالَ صلّی الله علیه و آله و سلّم:‏... .

إرشاد القلوب، ج‏2، ص335: قَالَ صلّی الله علیه و آله و سلّم:‏... وَقَالَ لَا تَجْتَمِعُ أُمَّتِي عَلَى الضَّلَالِ أَبَداً وَإِنَّ الْمُسْلِمِينَ يَدٌ وَاحِدَةٌ عَلَى‏ مَنْ‏ سِوَاهُمْ‏ فَإِنَّهُ لَا يَخْرُجُ عَنْ جَمَاعَةِ الْمُسْلِمِينَ إِلَّا مُفَارِقُ مَعَابِدِهِمْ وَمُظَاهِرٌ عَلَيْهِمْ أَعْدَاءَهُمْ فَقَدْ أَبَاحَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ دَمَهُ وَأَحَلَّ قَتْلَه‏، الخبر.

[22]. الكافي، ج2، ص164، ح5: عَنْ عَاصِمٍ الْكُوزِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّ النَّبِيَّ صلّی الله علیه و آله و سلّم قَالَ: مَنْ أَصْبَحَ لَا يَهْتَمُ‏ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِينَ‏ فَلَيْسَ مِنْهُمْ وَمَنْ سَمِعَ رَجُلًا يُنَادِي يَا لَلْمُسْلِمِينَ فَلَمْ يُجِبْهُ فَلَيْسَ بِمُسْلِمٍ.

الكافي، ج2، ص163، ح2: وَبِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم‏: أَنْسَكُ النَّاسِ نُسُكاً أَنْصَحُهُمْ جَيْباً وَأَسْلَمُهُمْ قَلْباً لِجَمِيعِ الْمُسْلِمِينَ.

[23]. الكافي، ج2، ص233، ح12: عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام‏ يَا سُلَيْمَانُ أَ تَدْرِي مَنِ الْمُسْلِمُ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَنْتَ أَعْلَمُ قَالَ الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ ثُمَّ قَالَ وَتَدْرِي مَنِ الْمُؤْمِنُ قَالَ قُلْتُ أَنْتَ أَعْلَمُ قَالَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ مَنِ ائْتَمَنَهُ الْمُسْلِمُونَ عَلَى أَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ وَالْمُسْلِمُ حَرَامٌ عَلَى الْمُسْلِمِ أَنْ يَظْلِمَهُ أَوْ يَخْذُلَهُ أَوْ يَدْفَعَهُ دَفْعَةً تُعَنِّتُهُ‏.

الكافي، ج2، ص235، ح19: عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم‏ أَ لَا أُنَبِّئُكُمْ بِالْمُؤْمِنِ مَنِ ائْتَمَنَهُ الْمُؤْمِنُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَأَمْوَالِهِمْ أَ لَا أُنَبِّئُكُمْ بِالْمُسْلِمِ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ وَالْمُهَاجِرُ مَنْ هَجَرَ السَّيِّئَاتِ وَتَرَكَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَالْمُؤْمِنُ حَرَامٌ عَلَى الْمُؤْمِنِ أَنْ يَظْلِمَهُ أَوْ يَخْذُلَهُ أَوْ يَغْتَابَهُ أَوْ يَدْفَعَهُ دَفْعَةً.

[24]. المائدة: 32 (مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ كَتَبْنَا عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا وَلَقَدْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُنَا بِالْبَيِّنَاتِ ثُمَّ إِنَّ كَثِيرًا مِنْهُمْ بَعْدَ ذَلِكَ فِي الْأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ).

[25]. تفسير الإمام العسكري علیه السلام، ص596، ح356: وَلَقَدْ جَاءَ رَجُلٌ يَوْماً إِلَى عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ علیه السلام بِرَجُلٍ يَزْعُمُ أَنَّهُ قَاتِلُ أَبِيهِ فَاعْتَرَفَ، فَأَوْجَبَ عَلَيْهِ الْقِصَاصَ، وَسَأَلَهُ أَنْ يَعْفُوَ عَنْهُ لِيُعْظِمَ اللَّهُ ثَوَابَهُ، فَكَأَنَّ نَفْسَهُ‏ لَمْ‏ تَطِبْ‏ بِذَلِكَ‏. فَقَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ علیه السلام لِلْمُدَّعِي وَلِيِّ الدَّمِ الْمُسْتَحِقِّ لِلْقِصَاصِ: إِنْ كُنْتَ تَذْكُرُ لِهَذَا الرَّجُلِ عَلَيْكَ حَقّاً فَهَبْ لَهُ هَذِهِ الْجِنَايَةَ، وَاغْفِرْ لَهُ هَذَا الذَّنْبَ. قَالَ: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَهُ عَلَيَّ حَقٌّ وَلَكِنْ لَمْ يَبْلُغْ بِهِ‏ أَنْ أَعْفُوَ لَهُ عَنْ قَتْلِ وَالِدِي. قَالَ: فَتُرِيدُ مَا ذَا قَالَ: أُرِيدُ الْقَوَدَ فَإِنْ أَرَادَ لِحَقِّهِ عَلَيَّ أَنْ أُصَالِحَهُ عَلَى الدِّيَةِ صَالَحْتُهُ وَعَفَوْتُ عَنْهُ. قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ علیه السلام: فَمَا ذَا حَقُّهُ عَلَيْكَ قَالَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَقَّنَنِي تَوْحِيدَ اللَّهِ وَنُبُوَّةَ رَسُولِ اللَّهِ وَإِمَامَةَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَالْأَئِمَّةِ علیهم السلام.

فَقَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ علیه السلام: فَهَذَا لَا يَفِي بِدَمِ أَبِيكَ! بَلَى وَاللَّهِ، هَذَا يَفِيَ بِدِمَاءِ أَهْلِ الْأَرْضِ كُلِّهِمْ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَالْآخِرِينَ سِوَى [الْأَنْبِيَاءِ وَ] الْأَئِمَّةِ علیهم السلام إِنْ قُتِلُوا فَإِنَّهُ لَا يَفِي بِدِمَائِهِمْ شَيْ‏ءٌ، أَ وَتَقْنَعُ مِنْهُ بِالدِّيَةِ قَالَ: بَلَى. قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ علیه السلام لِلْقَاتِلِ: أَ فَتَجْعَلُ لِي ثَوَابَ تَلْقِينِكَ لَهُ‏ حَتَّى أَبْذُلَ لَكَ الدِّيَةَ فَتَنْجُوَ بِهَا مِنَ الْقَتْلِ قَالَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَنَا مُحْتَاجٌ إِلَيْهَا، وَأَنْتَ مُسْتَغْنٍ عَنْهَا فَإِنَّ ذُنُوبِي عَظِيمَةٌ، وَذَنْبِي إِلَى هَذَا الْمَقْتُولِ أَيْضاً بَيْنِي وَبَيْنَهُ، لَا بَيْنِي وَبَيْنَ وَلِيِّهِ هَذَا. قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ علیه السلام: فَتَسْتَسْلِمُ لِلْقَتْلِ أَحَبُّ إِلَيْكَ مِنْ نُزُولِكَ عَنْ ثَوَابِ هَذَا التَّلْقِينِ قَالَ: بَلَى يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ.

فَقَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ علیه السلام لِوَلِيِّ الْمَقْتُولِ: يَا عَبْدَ اللَّهِ قَابِلْ بَيْنَ ذَنْبِهِ هَذَا إِلَيْكَ، وَبَيْنَ تَطَوُّلِهِ عَلَيْكَ، قَتَلَ أَبَاكَ فَحَرَمَهُ لَذَّةَ الدُّنْيَا، وَحَرَمَكَ التَّمَتُّعَ بِهِ فِيهَا، عَلَى أَنَّكَ إِنْ صَبَرْتَ وَسَلَّمْتَ فَرَفِيقُ أَبِيكَ‏ فِي الْجِنَانِ، وَلَقَّنَكَ الْإِيمَانَ فَأَوْجَبَ لَكَ بِهِ جَنَّةَ اللَّهِ الدَّائِمَةَ، وَأَنْقَذَكَ مِنْ عَذَابِهِ الدَّائِمِ، فَإِحْسَانُهُ إِلَيْكَ أَضْعَافُ‏ أَضْعَافِ جِنَايَتِهِ عَلَيْكَ فَإِمَّا أَنْ تَعْفُوَ عَنْهُ جَزَاءً عَلَى إِحْسَانِهِ إِلَيْكَ! لِأُحَدِّثَكُمَا بِحَدِيثٍ مِنْ فَضْلِ رَسُولِ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم خَيْرٌ لَكُمَا مِنَ الدُّنْيَا بِمَا فِيهَا، وَإِمَّا أَنْ تَأْبَى أَنْ تَعْفُوَ عَنْهُ حَتَّى أَبْذُلَ لَكَ الدِّيَةَ لِتُصَالِحَهُ عَلَيْهَا، ثُمَّ أُحَدِّثُهُ بِالْحَدِيثِ دُونَكَ، وَلَمَا يَفُوتُكَ مِنْ ذَلِكَ الْحَدِيثِ خَيْرٌ مِنَ الدُّنْيَا بِمَا فِيهَا لَوِ اعْتَبَرْتَ بِهِ. فَقَالَ الْفَتَى: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَدْ عَفَوْتُ عَنْهُ بِلَا دِيَةٍ، وَلَا شَيْ‏ءٍ إِلَّا ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ‏ وَلِمَسْأَلَتِكَ فِي أَمْرِهِ، فَحَدِّثْنَا يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ بِالْحَدِيثِ.

[26]. تفسير القمي، ج2، ص151: وَفِي رِوَايَةِ أَبِي الْجَارُودِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام‏ فِي قَوْلِهِ: يا عِبادِيَ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ أَرْضِي واسِعَةٌ يَقُولُ لَا تُطِيعُوا أَهْلَ الْفِسْقِ مِنَ الْمُلُوكِ فَإِنْ خِفْتُمُوهُمْ أَنْ يَفْتِنُوكُمْ عَنْ دِينِكُمْ فَإِنَ‏ أَرْضِي‏ وَاسِعَةٌ وَهُوَ يَقُولُ‏ فِيمَ كُنْتُمْ قالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ‏ فَقَالَ‏ أَ لَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوا فِيها، ثم قال‏ كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ‏ أي فاصبروا على طاعة الله فإنكم إليه ترجعون.

تفسير مجمع البيان، ج8، ص37: (يَا عِبَادِيَ اَلَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ أَرْضِي وَاسِعَةٌ)... وَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ علیه السلام: مَعْنَاهُ إِذَا عُصِيَ اَللَّهُ فِي أَرْضٍ أَنْتَ فِيهَا فَاخْرُجْ مِنْهَا إِلَى غَيْرِهَا.

تفسير جوامع الجامع، ج2، ص775: وَعَنِ النَّبيّ صلّی الله علیه و آله و سلّم: مَنْ فَرَّ بِدِينِهِ مِنْ أَرْضٍ إِلَى أَرْضٍ وَإِنْ كَانَ شِبْراً مِنَ الْأَرْضِ‏ اسْتَوْجَبَ‏ الْجَنَّةَ وَكَانَ رَفِيقَ إِبْرَاهِيمَ علیه السلام وَمُحَمَّدٍ صلّی الله علیه و آله و سلّم.

[27]. النساء: 97 (إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ ظَالِمِي أَنْفُسِهِمْ قَالُوا فِيمَ كُنْتُمْ قَالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ قَالُوا أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فِيهَا فَأُولَئِكَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسَاءَتْ مَصِيراً).

العنكبوت: 56 (يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ أَرْضِي وَاسِعَةٌ فَإِيَّايَ فَاعْبُدُونِ).

الزمر: 10 (قُلْ يَا عِبَادِ الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّكُمْ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ وَأَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةٌ إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ).

[28]. کتاب مواعظ ماه صفر 1280 و محرم 1286 (محمد كریم خان كرمانی)، ص55: از تو می پرسم تو یك پسری داشته ای و پسر تو مرده است و ده سال هم از این میانه گذشته، یك روزی تو در بالای بام خانه خود نگاه كنی ببینی همسایه های تو دور هم نشسته اند برای فرزند تو گریه می كنند، نوحه می كنند، زاری می كنند؛ آیا تو محبت به اینها پیدا نمی كنی؟ حالا حضرت فاطمه مشرف بشود بر ما پس از هزار و دویست سال ببیند خیمه ای برپا كرده ایم، جمعیتی نشسته ایم، منبری گذارده ایم، مصیبت آل محمّد را ذكر می كنیم، ذكر مصیبتهای ایشان را می نماییم و اشك ما می ریزد، دل ما می سوزد، بر سر و سینه می زنیم، آیا ممكن است قلبشان بر ما رقیق نشود؟ این محال است. اگر این دست زدن به دامان ایشان نیست پس چه چیز است؟ اگر این دست گرفتن به كمر ایشان نیست پس دست به كمر گرفتن ایشان چه چیز است؟ مگر توقع عصمتی از ما كرده اند؟ تكلیف به عصمت هم ما را نكرده اند پس به اندازه رتبه خودمان رو به ایشان كرده ایم و دست به دامان ایشان زده ایم و در مصیبتهای ایشان محزونیم و در سرور ایشان مسروریم. بر ائمه كه سهل است می شنویم یكی از دختران ایشان صدمه ای خورده اند بر سر می زنیم و بر سینه می زنیم، می شنویم گوش سكینه را پاره كردند بر سر و سینه می زنیم، بلكه می شنویم یكی از كنیزان ایشان صدمه خورده بر سر و سینه می زنیم، بلكه می شنویم بر یكی از نوكران ایشان صدمه وارد آمده بر سر و سینه می زنیم و محزون و غمگین می شویم. می دانیم حرّ از اول عمرش تا آخر عمرش كافر و نجس بود و مرتد شده و یك آن تولاّی ایشان ورزید، آمد جان خود را به فدای ایشان كرد، از او درگذشتند. حالا ما بعد از هزار سال تولاّی ایشان می ورزیم و بر سر و سینه می زنیم و بر حرّ گریه می كنیم، اگر این تولاّ نیست پس تولاّ چیست؟ غرض اینكه ما را معصوم نیافریده اند، ادعای عصمت هم نداریم، ایشان هم می دانند كه معصوم نیستیم، تكلیف نكرده اند كه خلاف عصمت نكنیم، اگر خلاف عصمت هم از ما سرزد بی توقعی شان هم نمی شود. بچه دوساله و سه ساله را تو تكلیف ادب نكرده ای، اگر یك دفعه فحش به تو داد تو هم بی توقعی ات نمی شود، تو توقع بیش از این از او نداری. واللّه همین طور هستند آل محمّد صلوات اللّه علیهم از ما بی توقعی شان نمی شود، اگر خطائی كنیم چشم می پوشند، عفو می كنند. از شما می پرسم آل محمّد علیهم السلام عادلند یا ظالم؟ معلوم است عادلند. آیا از آن كاسه آبی كه مخلوط با سركه است توقع دارند كه مثل آبی باش خالص و صاف یا آب شیرین باش؟ همچو توقعی از او ندارند. من در رتبه ای كه هستم آنچه از من برمی آید كه می كنم، زیادتر نمی توانم. چشم ندارم، از این جهت كتابت نمی كنم، تو هم توقع كتابت از من نداری. آل محمّد علیهم السلام رؤف و رحیم و عطوف و مهربان تر از پدر و مادرند، توقع از ما ندارند كه به غیر از آنچه از ما برمی آید آن را بكنیم. ایشان از راه رأفت اصحاب را وصیت فرمودند كه بار نكنید بر دوش كسی كه نُه درجه ایمان دارد چیزی را كه مثل ده درجه شود.

یك حدیثی است كه حاصلش این است كه امام در روز گرمی یك جایی می رفتند، به یكی از اصحاب فرمودند كه در پشت این تل، در این نزدیكیها جمعی از شیعیان و دوستان ما هستند برو احوال ایشان را بپرس. آن شخص رفت آنجا دید یك ایلی مثل این لولیها نجاستشان، كثافتشان، مردشان، زنشان، بچه شان، گربه شان، سگشان بهم افتاده اند با یك كثافتی و نجاستی! برگشت و آمد رفت توی چادر خود نشست حضرت برخاستند آمدند به چادر او فرمودند رفتی احوال شیعیان و دوستان ما را پرسیدی؟ عرض كرد در این گرما رفتم دیدم اینها فلانند، فلانند، كثیفند. فرمود اگر شما آنها را به نظر نیاورید پس ما هم باید شما را به نظر نیاوریم. خلاصه؛ اگر لولی اند لولی اویند، اگر افشارند افشار او و ایل اویند، اگر سالارند سالار او و منسوب به اویند. لكن از ما یك چیز توقع كرده اند كه این شرط تولاّ و شرط شیعه بودن باشد. نه خیالتان برسد كه حالا رخصتی باشد برای شما كه هر كار بخواهید بكنید. شرط شیعه بودن و شرط شیخی بودن و موالی بودن شما این است كه اعتراف داشته باشید به بدیهای خود، نگویید كردم خوب كردم. اگر این طور گفتید این عداوت شد، این تسنّن شد، كفر شد. باید اعتراف داشته باشی بگویی تو به من فرمودی من هم سعی كردم، نشد؛ عفو از تو است. می فرماید لا واللّه مااراد منكم شیئاً الاّ اثنین ان تقرّوا له بالنعم فیزیدكم و ان تقرّوا له بالذنوب فیغفرها لكم نه به خدا قسم، خدا نخواسته از شما مگر دو چیز را: اول آنكه اقرار داشته باشید و اعتراف كنید در نزد او به گناهان، او هم شما را بیامرزد. یكی دیگر آنكه شكر كنید بر نعمت تا او هم نعمت را زیاد كند. همه اش دو كلمه است یكی اقرار به اینكه هرچه خوبی من دارم از تو است و یكی آنكه هرچه بدی من دارم از خود من است. پس حمد كن خدا را بر آنچه از خدا بسوی تو نازل شده و استغفار كن بر آنچه از تو بسوی خدا بالا رفته. اگر این دو كلمه را بر خود هموار كردی و اقرار كردی، دیگر آنوقت كار تو درست است. می توانم قسم بخورم به جمیع قسمها كه داخل جهنم نخواهی شد. فرمود لا واللّه لایری احد منكم فی النار یك نفر از شما داخل جهنم نخواهد شد.

[29]. علل الشرائع، ج2، ص606، ح81: عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ اللَّيْثِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْبَاقِرِ علیه السلام: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَخْبِرْنِي عَنِ الْمُؤْمِنِ الْمُسْتَبْصِرِ إِذَا بَلَغَ فِي الْمَعْرِفَةِ وَكَمَلَ هَلْ يَزْنِي قَالَ اللَّهُمَّ لَا قُلْتُ فَيَلُوطُ قَالَ اللَّهُمَّ لَا قُلْتُ فَيَسْرِقُ قَالَ لَا قُلْتُ فَيَشْرَبُ الْخَمْرَ قَالَ لَا قُلْتُ فَيَأْتِي بِكَبِيرَةٍ مِنْ‏ هَذِهِ‏ الْكَبَائِرِ أَوْ فَاحِشَةٍ مِنْ هَذِهِ الْفَوَاحِشِ قَالَ لَا قُلْتُ فَيُذْنِبُ ذَنْباً قَالَ نَعَمْ هُوَ مُؤْمِنٌ مُذْنِبٌ مُلِمٌّ قُلْتُ مَا مَعْنَى مُلِمٍّ قَالَ الْمُلِمُّ بِالذَّنْبِ لَا يَلْزَمُهُ وَلَا يَصِيرُ عَلَيْهِ قَالَ فَقُلْتُ سُبْحَانَ اللَّهِ مَا أَعْجَبَ هَذَا لَا يَزْنِي وَلَا يَلُوطُ وَلَا يَسْرِقُ وَلَا يَشْرَبُ الْخَمْرَ وَلَا يَأْتِي بِكَبِيرَةٍ مِنَ الْكَبَائِرِ وَلَا فَاحِشَةٍ فَقَالَ لَا عَجَبَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى‏ يَفْعَلُ ما يَشاءُ وَلا يُسْئَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَهُمْ يُسْئَلُونَ‏ فَمِمَّ عَجِبْتَ يَا إِبْرَاهِيمُ سَلْ وَلَا تَسْتَنْكِفْ وَلَا تَسْتَحْيِ فَإِنَّ هَذَا الْعِلْمَ لَا يَتَعَلَّمُهُ مُسْتَكْبِرٌ وَلَا مُسْتَحْيٍ قُلْتُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِنِّي أَجِدُ مِنْ شِيعَتِكُمْ مَنْ يَشْرَبُ الْخَمْرَ وَيَقْطَعُ الطَّرِيقَ وَيُخِيفُ السُّبُلَ وَيَزْنِي وَيَلُوطُ وَيَأْكُلُ الرِّبَا وَيَرْتَكِبُ الْفَوَاحِشَ وَيَتَهَاوَنُ بِالصَّلَاةِ وَالصِّيَامِ وَالزَّكَاةِ وَيَقْطَعُ الرَّحِمَ وَيَأْتِي الْكَبَائِرَ فَكَيْفَ هَذَا وَلِمَ ذَاكَ فَقَالَ يَا إِبْرَاهِيمُ هَلْ يَخْتَلِجُ فِي صَدْرِكَ شَيْ‏ءٌ غَيْرُ هَذَا قُلْتُ نَعَمْ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أُخْرَى أَعْظَمُ مِنْ ذَلِكَ فَقَالَ وَمَا هُوَ يَا أَبَا إِسْحَاقَ قَالَ فَقُلْتُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَأَجِدُ مِنْ أَعْدَائِكُمْ وَمُنَاصِبِيكُمْ مَنْ يُكْثِرُ مِنَ الصَّلَاةِ وَمِنَ الصِّيَامِ وَيُخْرِجُ الزَّكَاةَ وَيُتَابِعُ بَيْنَ الْحَجِّ وَالْعُمْرَةِ وَيَحْرِصُ عَلَى الْجِهَادِ وَيَأْثَرُ عَلَى الْبِرِّ وَعَلَى صِلَةِ الْأَرْحَامِ وَيَقْضِي حُقُوقَ إِخْوَانِهِ وَيُوَاسِيهِمْ مِنْ مَالِهِ وَيَتَجَنَّبُ شُرْبَ الْخَمْرِ وَالزِّنَا وَاللِّوَاطَ وَسَائِرَ الْفَوَاحِشِ فَمِمَّ ذَاكَ وَلِمَ ذَاكَ فَسِّرْهُ لِي يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَبَرْهِنْهُ وَبَيِّنْهُ فَقَدْ وَاللَّهِ كَثُرَ فِكْرِي وَأَسْهَرَ لَيْلِي وَضَاقَ ذَرْعِي قَالَ فَتَبَسَّمَ الْبَاقِرُ علیه السلام ثُمَّ قَالَ يَا إِبْرَاهِيمُ خُذْ إِلَيْكَ بَيَاناً شَافِياً فِيمَا سَأَلْتَ وَعِلْماً مَكْنُوناً مِنْ خَزَائِنِ عِلْمِ اللَّهِ وَسِرِّهِ أَخْبِرْنِي يَا إِبْرَاهِيمُ كَيْفَ تَجِدُ اعْتِقَادَهُمَا قُلْتُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَجِدُ مُحِبِّيكُمْ وَشِيعَتَكُمْ عَلَى مَا هُمْ فِيهِ مِمَّا وَصَفْتُهُ مِنْ أَفْعَالِهِمْ لَوْ أُعْطِيَ أَحَدُهُمْ مَا بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ ذَهَباً وَفِضَّةً أَنْ يَزُولَ عَنْ وَلَايَتِكُمْ وَمَحَبَّتِكُمْ إِلَى مُوَالاةِ غَيْرِكُمْ وَإِلَى مَحَبَّتِهِمْ مَا زَالَ وَلَوْ ضُرِبَتْ خَيَاشِيمُهُ بِالسُّيُوفِ فِيكُمْ وَلَوْ قُتِلَ فِيكُمْ مَا ارْتَدَعَ وَلَا رَجَعَ عَنْ مَحَبَّتِكُمْ وَوَلَايَتِكُمْ وَرأي [أَرَى‏] النَّاصِبَ عَلَى مَا هُوَ عَلَيْهِ مِمَّا وَصَفْتُهُ مِنْ أَفْعَالِهِمْ لَوْ أُعْطِيَ أحدكم [أَحَدُهُمْ‏] مَا بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ ذَهَباً وَفِضَّةً أَنْ يَزُولَ عَنْ مَحَبَّةِ الطَّوَاغِيتِ وَمُوَالاتِهِمْ إِلَى مُوَالاتِكُمْ مَا فَعَلَ وَلَا زَالَ وَلَوْ ضُرِبَتْ خَيَاشِيمُهُ بِالسُّيُوفِ فِيهِمْ وَلَوْ قُتِلَ فِيهِمْ مَا ارْتَدَعَ وَلَا رَجَعَ وَإِذَا سَمِعَ أَحَدُهُمْ مَنْقَبَةً لَكُمْ وَفَضْلاً اشْمَأَزَّ مِنْ ذَلِكَ وَتَغَيَّرَ لَوْنُهُ وَرُئِيَ كَرَاهِيَةُ ذَلِكَ فِي وَجْهِهِ بُغْضاً لَكُمْ وَمَحَبَّةً لَهُمْ قَالَ فَتَبَسَّمَ الْبَاقِرُ علیه السلام ثُمَّ قَالَ يَا إِبْرَاهِيمُ هَاهُنَا هَلَكَتِ الْعَامِلَةُ النَّاصِبَةُ تَصْلى‏ ناراً حامِيَةً تُسْقى‏ مِنْ عَيْنٍ آنِيَةٍ وَمِنْ أَجْلِ ذَلِكَ قَالَ تَعَالَى‏ وَقَدِمْنا إِلى‏ ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً وَيْحَكَ يَا إِبْرَاهِيمُ أَ تَدْرِي مَا السَّبَبُ وَالْقِصَّةُ فِي ذَلِكَ وَمَا الَّذِي قَدْ خَفِيَ عَلَى النَّاسِ مِنْهُ قُلْتُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَبَيِّنْهُ لِي وَاشْرَحْهُ وَبَرْهِنْهُ قَالَ يَا إِبْرَاهِيمُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى لَمْ يَزَلْ عَالِماً قَدِيماً خَلَقَ الْأَشْيَاءَ لَا مِنْ شَيْ‏ءٍ وَمَنْ زَعَمَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى خَلَقَ الْأَشْيَاءَ مِنْ شَيْ‏ءٍ فَقَدْ كَفَرَ لِأَنَّهُ لَوْ كَانَ ذَلِكَ الشَّيْ‏ءُ الَّذِي خَلَقَ مِنْهُ الْأَشْيَاءَ قَدِيماً مَعَهُ فِي أَزَلِيَّتِهِ وَهُوِيَّتِهِ كَانَ ذَلِكَ الشَّيْ‏ءُ أَزَلِيّاً بَلْ خَلَقَ اللَّهُ تَعَالَى الْأَشْيَاءَ كُلَّهَا لَا مِنْ شَيْ‏ءٍ فَكَانَ مِمَّا خَلَقَ اللَّهُ تَعَالَى أَرْضاً طَيِّبَةً ثُمَّ فَجَّرَ مِنْهَا مَاءً عَذْباً زُلَالاً فَعَرَضَ عَلَيْهَا وَلَايَتَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ فَقَبِلَتْهَا فَأَجْرَى ذَلِكَ الْمَاءَ عَلَيْهَا سَبْعَةَ أَيَّامٍ طَبَّقَهَا وَعَمَّهَا ثُمَّ أَنْضَبَ ذَلِكَ الْمَاءَ عَنْهَا فَأَخَذَ مِنْ صَفْوَةِ ذَلِكَ الطِّينِ طِيناً فَجَعَلَهُ طِينَ الْأَئِمَّةِ علیهم السلام ثُمَّ أَخَذَ ثُفْلَ ذَلِكَ الطِّينِ فَخَلَقَ مِنْهُ شِيعَتَنَا وَلَوْ تَرَكَ طِينَتَكُمْ يَا إِبْرَاهِيمُ عَلَى حَالِهِ كَمَا تَرَكَ طِينَتَنَا لَكُنْتُمْ وَنَحْنُ شَيْئاً وَاحِداً قُلْتُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَمَا فَعَلَ بِطِينَتِنَا قَالَ أُخْبِرُكَ يَا إِبْرَاهِيمُ خَلَقَ اللَّهُ تَعَالَى بَعْدَ ذَلِكَ أَرْضاً سَبِخَةً خَبِيثَةً مُنْتِنَةً ثُمَّ فَجَّرَ مِنْهَا مَاءً أُجَاجاً آسِناً مَالِحاً فَعَرَضَ عَلَيْهَا وَلَايَتَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ فَلَمْ تَقْبَلْهَا فَأَجْرَى ذَلِكَ الْمَاءَ عَلَيْهَا سَبْعَةَ أَيَّامٍ حَتَّى طَبَّقَهَا وَعَمَّهَا ثُمَّ نَضَبَ ذَلِكَ الْمَاءَ عَنْهَا ثُمَّ أَخَذَ مِنْ ذَلِكَ الطِّينِ فَخَلَقَ مِنْهُ الطُّغَاةَ وَأَئِمَّتَهُمْ ثُمَّ مَزَجَهُ بِثُفْلِ طِينَتِكُمْ وَلَوْ تَرَكَ طِينَتَهُمْ عَلَى حَالِهَا وَلَمْ يَمْزُجْ بِطِينَتِكُمْ لَمْ يَشْهَدُوا الشَّهَادَتَيْنِ وَلَا صَلَّوْا وَلَا صَامُوا وَلَا زَكَّوْا وَلَا حَجُّوا وَلَا أَدَّوُا الْأَمَانَةَ وَلَا أَشْبَهُوكُمْ فِي الصُّوَرِ وَلَيْسَ شَيْ‏ءٌ أَكْبَرَ عَلَى الْمُؤْمِنِ مِنْ أَنْ يَرَى صُورَةَ عَدُوِّهِ مِثْلَ صُورَتِهِ قُلْتُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَمَا صَنَعَ بِالطِّينَتَيْنِ قَالَ مَزَجَ بَيْنَهُمَا بِالْمَاءِ الْأَوَّلِ وَالْمَاءِ الثَّانِي ثُمَّ عَرَكَهَا عَرْكَ الْأَدِيمِ ثُمَّ أَخَذَ مِنْ ذَلِكَ قَبْضَةً فَقَالَ هَذِهِ إِلَى الْجَنَّةِ وَلَا أُبَالِي وَأَخَذَ قَبْضَةً أُخْرَى وَقَالَ هَذِهِ إِلَى النَّارِ وَلَا أُبَالِي ثُمَّ خَلَطَ بَيْنَهُمَا فَوَقَعَ مِنْ سِنْخِ الْمُؤْمِنِ وَطِينَتِهِ عَلَى سِنْخِ الْكَافِرِ وَطِينَتِهِ وَوَقَعَ مِنْ سِنْخِ الْكَافِرِ وَطِينَتِهِ عَلَى سِنْخِ الْمُؤْمِنِ وَطِينَتِهِ فَمَا رَأَيْتَهُ مِنْ شِيعَتِنَا مِنْ زِناً أَوْ لِوَاطٍ أَوْ تَرْكِ صَلَاةٍ أَوْ صَوْمٍ أَوْ حَجٍّ أَوْ جِهَادٍ أَوْ خِيَانَةٍ أَوْ كَبِيرَةٍ مِنْ هَذِهِ الْكَبَائِرِ فَهُوَ مِنْ طِينَةِ النَّاصِبِ وَعُنْصُرِهِ الَّذِي قَدْ مُزِجَ فِيهِ لِأَنَّ مِنْ سِنْخِ النَّاصِبِ وَعُنْصُرِهِ وَطِينَتِهِ اكْتِسَابَ الْمَآثِمِ وَالْفَوَاحِشِ وَالْكَبَائِرِ وَمَا رَأَيْتَ مِنَ النَّاصِبِ مِنْ مُوَاظَبَتِهِ عَلَى الصَّلَاةِ وَالصِّيَامِ وَالزَّكَاةِ وَالْحَجِّ وَالْجِهَادِ وَأَبْوَابِ الْبِرِّ فَهُوَ مِنْ طِينَةِ الْمُؤْمِنِ وَسِنْخِهِ الَّذِي قَدْ مُزِجَ فِيهِ لِأَنَّ مِنْ سِنْخِ الْمُؤْمِنِ وَعُنْصُرِهِ وَطِينَتِهِ اكْتِسَابَ الْحَسَنَاتِ وَاسْتِعْمَالَ الْخَيْرِ وَاجْتِنَابَ الْمَآثِمِ فَإِذَا عُرِضَتْ هَذِهِ الْأَعْمَالُ كُلُّهَا عَلَى اللَّهِ تَعَالَى قَالَ أَنَا عَدْلٌ لَا أَجُورُ وَمُنْصِفٌ لَا أَظْلِمُ وَحَكَمٌ لَا أَحِيفُ وَلَا أَمِيلُ وَلَا أَشْطُطُ أَلْحِقُوا الْأَعْمَالَ السَّيِّئَةَ الَّتِي اجْتَرَحَهَا الْمُؤْمِنُ بِسِنْخِ النَّاصِبِ وَطِينَتِهِ وَأَلْحِقُوا الْأَعْمَالَ الْحَسَنَةَ الَّتِي اكْتَسَبَهَا النَّاصِبُ‏ بِسِنْخِ الْمُؤْمِنِ وَطِينَتِهِ رُدُّوهَا كُلَّهَا إِلَى أَصْلِهَا فَإِنِّي‏ أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا عَالِمُ السِّرِّ وَأَخْفَى وَأَنَا الْمُطَّلِعُ عَلَى قُلُوبِ عِبَادِي لَا أَحِيفُ وَلَا أَظْلِمُ وَلَا أُلْزِمُ أَحَداً إِلَّا مَا عَرَفْتُهُ مِنْهُ قَبْلَ أَنْ أَخْلُقَهُ ثُمَّ قَالَ الْبَاقِرُ علیه السلام اقْرَأْ يَا إِبْرَاهِيمُ هَذِهِ الْآيَةَ قُلْتُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَيَّةَ آيَةٍ قَالَ قَوْلَهُ تَعَالَى‏ قالَ مَعاذَ اللَّهِ أَنْ نَأْخُذَ إِلَّا مَنْ وَجَدْنا مَتاعَنا عِنْدَهُ إِنَّا إِذاً لَظالِمُونَ‏ هُوَ فِي الظَّاهِرِ مَا تَفْهَمُونَهُ هُوَ وَاللَّهِ فِي الْبَاطِنِ هَذَا بِعَيْنِهِ يَا إِبْرَاهِيمُ إِنَّ لِلْقُرْآنِ ظَاهِراً وَبَاطِناً وَمُحْكَماً وَمُتَشَابِهاً وَنَاسِخاً وَمَنْسُوخاً ثُمَّ قَالَ أَخْبِرْنِي يَا إِبْرَاهِيمُ عَنِ الشَّمْسِ إِذَا طَلَعَتْ وَبَدَا شُعَاعُهَا فِي الْبُلْدَانِ أَ هُوَ بَائِنٌ مِنَ الْقُرْصِ قُلْتُ فِي حَالِ طُلُوعِهِ بَائِنٌ قَالَ أَ لَيْسَ إِذَا غَابَتِ الشَّمْسُ اتَّصَلَ ذَلِكَ الشُّعَاعُ بِالْقُرْصِ حَتَّى يَعُودَ إِلَيْهِ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ كَذَلِكَ يَعُودُ كُلُّ شَيْ‏ءٍ إِلَى سِنْخِهِ وَجَوْهَرِهِ وَأَصْلِهِ فَإِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ نَزَعَ اللَّهُ تَعَالَى سِنْخَ النَّاصِبِ وَطِينَتَهُ مَعَ أَثْقَالِهِ وَأَوْزَارِهِ مِنَ الْمُؤْمِنِ فَيُلْحِقُهَا كُلَّهَا بِالنَّاصِبِ وَيَنْزِعُ سِنْخَ الْمُؤْمِنِ وَطِينَتَهُ مَعَ حَسَنَاتِهِ وَأَبْوَابِ بِرِّهِ وَاجْتِهَادِهِ مِنَ النَّاصِبِ فَيُلْحِقُهَا كُلَّهَا بِالْمُؤْمِنِ أَ فَتَرَى هَاهُنَا ظُلْماً أَوْ عُدْوَاناً قُلْتُ لَا يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ هَذَا وَاللَّهِ الْقَضَاءُ الْفَاصِلُ وَالْحُكْمُ الْقَاطِعُ وَالْعَدْلُ الْبَيِّنُ‏ لا يُسْئَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَهُمْ يُسْئَلُونَ‏ هَذَا يَا إِبْرَاهِيمُ‏ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ فَلا تَكُنْ مِنَ الْمُمْتَرِينَ‏ هَذَا مِنْ حُكْمِ الْمَلَكُوتِ قُلْتُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَمَا حُكْمُ الْمَلَكُوتِ قَالَ حُكْمُ اللَّهِ حُكْمُ أَنْبِيَائِهِ وَقِصَّةُ الْخَضِرِ وَمُوسَى علیهما السلام حِينَ اسْتَصْحَبَهُ فَقَالَ‏ إِنَّكَ لَنْ تَسْتَطِيعَ مَعِيَ صَبْراً وَكَيْفَ تَصْبِرُ عَلى‏ ما لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْراً افْهَمْ يَا إِبْرَاهِيمُ وَاعْقِلْ أَنْكَرَ مُوسَى عَلَى الْخَضِرِ وَاسْتَفْظَعَ أَفْعَالَهُ حَتَّى قَالَ لَهُ الْخَضِرُ يَا مُوسَى‏ ما فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِي‏ إِنَّمَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِ اللَّهِ تَعَالَى مِنْ هَذَا وَيْحَكَ يَا إِبْرَاهِيمُ قُرْآنٌ يُتْلَى وَأَخْبَارٌ تُؤْثَرُ عَنِ اللَّهِ تَعَالَى مَنْ رَدَّ مِنْهَا حَرْفاً فَقَدْ كَفَرَ وَأَشْرَكَ وَرَدَّ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى قَالَ اللَّيْثِيُّ فَكَأَنِّي لَمْ أَعْقِلِ الْآيَاتِ وَأَنَا أَقْرَأُهَا أَرْبَعِينَ سَنَةً إِلَّا ذَلِكَ الْيَوْمَ فَقُلْتُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا أَعْجَبَ هَذَا تُؤْخَذُ حَسَنَاتُ أَعْدَائِكُمْ فَتُرَدُّ عَلَى شِيعَتِكُمْ وَتُؤْخَذُ سَيِّئَاتُ مُحِبِّيكُمْ فَتُرَدُّ عَلَى مُبْغِضِيكُمْ قَالَ إِي [وَ] اللَّهِ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَالِقُ‏ الْحَبَّةِ وَبَارِئُ النَّسَمَةِ وَفَاطِرُ الْأَرْضِ وَالسَّمَاءِ مَا أَخْبَرْتُكَ إِلَّا بِالْحَقِّ وَمَا أَنْبَأْتُكَ إِلَّا الصِّدْقَ‏ وَما ظَلَمَهُمُ اللَّهُ‏ وَمَا اللَّهُ‏ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ وَإِنَّ مَا أَخْبَرْتُكَ لَمَوْجُودٌ فِي الْقُرْآنِ كُلُّهُ قُلْتُ هَذَا بِعَيْنِهِ يُوجَدُ فِي الْقُرْآنِ قَالَ نَعَمْ يُوجَدُ فِي أَكْثَرَ مِنْ ثَلَاثِينَ مَوْضِعاً فِي الْقُرْآنِ أَ تُحِبُّ أَنْ أَقْرَأَ ذَلِكَ عَلَيْكَ قُلْتُ بَلَى يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى‏ وَقالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِلَّذِينَ آمَنُوا اتَّبِعُوا سَبِيلَنا وَلْنَحْمِلْ خَطاياكُمْ وَما هُمْ بِحامِلِينَ مِنْ خَطاياهُمْ مِنْ شَيْ‏ءٍ إِنَّهُمْ لَكاذِبُونَ وَلَيَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَأَثْقالاً مَعَ أَثْقالِهِمْ‏ الْآيَةَ أَزِيدُكَ يَا إِبْرَاهِيمُ قُلْتُ بَلَى يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ‏ لِيَحْمِلُوا أَوْزارَهُمْ كامِلَةً يَوْمَ الْقِيامَةِ وَمِنْ أَوْزارِ الَّذِينَ يُضِلُّونَهُمْ بِغَيْرِ عِلْمٍ أَلا ساءَ ما يَزِرُونَ‏ أَ تُحِبُّ أَنْ أَزِيدَكَ قُلْتُ بَلَى يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ‏ فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَكانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِ شِيعَتِنَا حَسَنَاتٍ وَيُبَدِّلُ اللَّهُ حَسَنَاتِ أَعْدَائِنَا سَيِّئَاتٍ وَجَلَالِ اللَّهِ إِنَّ هَذَا لَمِنْ عَدْلِهِ وَإِنْصَافِهِ لَا رَادَّ لِقَضَائِهِ وَلا مُعَقِّبَ لِحُكْمِهِ‏ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ‏ أَ لَمْ أُبَيِّنْ لَكَ أَمْرَ الْمِزَاجِ وَالطِّينَتَيْنِ مِنَ الْقُرْآنِ قُلْتُ بَلَى يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ اقْرَأْ يَا إِبْرَاهِيمُ‏ الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَواحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ إِنَّ رَبَّكَ واسِعُ الْمَغْفِرَةِ هُوَ أَعْلَمُ بِكُمْ إِذْ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ‏ يَعْنِي مِنَ الْأَرْضِ الطَّيِّبَةِ وَالْأَرْضِ الْمُنْتِنَةِ فَلا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقى‏ يَقُولُ لَا يَفْتَخِرْ أَحَدُكُمْ بِكَثْرَةِ صَلَاتِهِ وَصِيَامِهِ وَزَكَاتِهِ وَنُسُكِهِ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَى أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقَى مِنْكُمْ فَإِنَّ ذَلِكَ مِنْ قِبَلِ اللَّمَمِ وَهُوَ الْمِزَاجُ أَزِيدُكَ يَا إِبْرَاهِيمُ قُلْتُ بَلَى يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ‏ كَما بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ فَرِيقاً هَدى‏ وَفَرِيقاً حَقَّ عَلَيْهِمُ الضَّلالَةُ إِنَّهُمُ اتَّخَذُوا الشَّياطِينَ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِ اللَّهِ‏ يَعْنِي أَئِمَّةَ الْجَوْرِ دُونَ أَئِمَّةِ الْحَقِ‏ وَيَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ‏ خُذْهَا إِلَيْكَ يَا أَبَا إِسْحَاقَ فَوَ اللَّهِ إِنَّهُ لَمِنْ غُرَرِ أَحَادِيثِنَا وَبَاطِنِ سَرَائِرِنَا وَمَكْنُونِ خَزَائِنِنَا وَانْصَرِفْ وَلَا تُطْلِعْ عَلَى سِرِّنَا أَحَداً إِلَّا مُؤْمِناً مُسْتَبْصِراً فَإِنَّكَ إِنْ أَذَعْتَ سِرَّنَا بُلِيتَ فِي نَفْسِكَ وَمَالِكَ وَأَهْلِكَ وَوُلْدِكَ.

[30]. الغيبة (للنعماني)، ص205، ح9: عَنْ عَمِيرَةَ بِنْتِ نُفَيْلٍ قَالَتْ‏ سَمِعْتُ الْحُسَيْنَ بْنَ عَلِيٍّ علیه السلام‏ يَقُولُ لَا يَكُونُ الْأَمْرُ الَّذِي تَنْتَظِرُونَهُ حَتَّى يَبْرَأَ بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ وَيَتْفُلُ بَعْضُكُمْ فِي وُجُوهِ بَعْضٍ وَيَشْهَدَ بَعْضُكُمْ عَلَى بَعْضٍ بِالْكُفْرِ وَيَلْعَنَ‏ بَعْضُكُمْ‏ بَعْضاً فَقُلْتُ لَهُ مَا فِي ذَلِكَ الزَّمَانِ مِنْ خَيْرٍ فَقَالَ الْحُسَيْنُ علیه السلام الْخَيْرُ كُلُّهُ فِي ذَلِكَ الزَّمَانِ يَقُومُ قَائِمُنَا وَيَدْفَعُ ذَلِكَ كُلَّهُ.

الغيبة (للنعماني)، ص206، ح10: عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: لَا يَكُونُ ذَلِكَ الْأَمْرُ حَتَّى يَتْفُلَ بَعْضُكُمْ فِي وُجُوهِ بَعْضٍ وَحَتَّى يَلْعَنَ بَعْضُكُمْ بَعْضاً وَحَتَّى يُسَمِّيَ بَعْضُكُمْ‏ بَعْضاً كَذَّابِينَ‏.

كمال الدين وتمام النعمة، ج2، ص347، ح36: عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَيَابَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: كَيْفَ أَنْتُمْ إِذَا بَقِيتُمْ بِلَا إِمَامٍ هُدًى وَلَا عَلَمٍ يَتَبَرَّأُ بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ فَعِنْدَ ذَلِكَ تُمَيَّزُونَ وَتُمَحَّصُونَ وَتُغَرْبَلُونَ وَعِنْدَ ذَلِكَ اخْتِلَافُ‏ السَّيْفَيْنِ‏ وَإِمَارَةٌ مِنْ أَوَّلِ النَّهَارِ وَقَتْلٌ وَخَلْعٌ‏ مِنْ آخِرِ النَّهَارِ.

[31]. بحار الأنوار، ج53، ص34:... قَالَ الْمُفَضَّلُ يَا مَوْلَايَ مَنْ مَاتَ مِنْ شِيعَتِكُمْ وَعَلَيْهِ دَيْنٌ لِإِخْوَانِهِ وَلِأَضْدَادِهِ كَيْفَ يَكُونُ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام أَوَّلُ مَا يَبْتَدِئُ الْمَهْدِيُّ علیه السلام أَنْ يُنَادِيَ فِي جَمِيعِ الْعَالَمِ أَلَا مَنْ لَهُ عِنْدَ أَحَدٍ مِنْ شِيعَتِنَا دَيْنٌ‏ فَلْيَذْكُرْهُ‏ حَتَّى يَرُدَّ الثُّومَةَ وَالْخَرْدَلَةَ فَضْلًا عَنِ‏ الْقَناطِيرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَالْأَمْلَاكِ فَيُوَفِّيَهُ إِيَّاهُ، الخبر.

تفسير العيّاشي، ج1، ص66: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام وَيَقْتُلُ يَوْمَئِذٍ السُّفْيَانِيَّ وَمَنْ مَعَهُمْ حَتَّى لَا يُدْرَكَ مِنْهُمْ مُخْبِرٌ وَالْخَائِبُ يَوْمَئِذٍ مَنْ خَابَ مِنْ غَنِيمَةِ كَلْبٍ ثُمَّ يُقْبِلُ إِلَى الْكُوفَةِ فَيَكُونُ مَنْزِلُهُ بِهَا فَلَا يَتْرُكُ عَبْداً مُسْلِماً إِلَّا اشْتَرَاهُ وَأَعْتَقَهُ وَلَا غَارِماً إِلَّا قَضَى دَيْنَهُ وَلَا مَظْلِمَةً لِأَحَدٍ مِنَ النَّاسِ إِلَّا رَدَّهَا وَلَا يَقْتُلُ مِنْهُمْ عَبْداً إِلَّا أَدَّى ثَمَنَهُ دِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلى‏ أَهْلِهِ وَلَا يُقْتَلُ قَتِيلٌ إِلَّا قَضَى عَنْهُ دَيْنَهُ وَأَلْحَقَ عِيَالَهُ فِي الْعَطَاءِ حَتَّى يَمْلَأَ الْأَرْضَ قِسْطاً وَعَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَجَوْراً وَعُدْوَاناً وَيَسْكُنُهُ هُوَ وَأَهْلُ بَيْتِهِ الرَّحْبَةَ وَالرَّحْبَةُ إِنَّمَا كَانَتْ مَسْكَنَ نُوحٍ وَهِيَ أَرْضٌ طَيِّبَةٌ وَلَا يَسْكُنُ رَجُلٌ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ علیهم السلام وَلَا يُقْتَلُ إِلَّا بِأَرْضٍ طَيِّبَةٍ زَاكِيَةٍ فَهُمُ الْأَوْصِيَاءُ الطَّيِّبُونَ.

الكافي، ج1، ص407، ح7: عَنْ صَبَّاحِ بْنِ سَيَابَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم‏ أَيُّمَا مُؤْمِنٍ أَوْ مُسْلِمٍ مَاتَ وَتَرَكَ دَيْناً لَمْ يَكُنْ فِي فَسَادٍ وَلَا إِسْرَافٍ فَعَلَى الْإِمَامِ أَنْ يَقْضِيَهُ فَإِنْ لَمْ يَقْضِهِ‏ فَعَلَيْهِ‏ إِثْمُ‏ ذَلِكَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى يَقُولُ: إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَالْمَساكِينِ‏ الْآيَةَ فَهُوَ مِنَ الْغَارِمِينَ وَلَهُ سَهْمٌ عِنْدَ الْإِمَامِ فَإِنْ حَبَسَهُ فَإِثْمُهُ عَلَيْهِ.

الكافي، ج5، ص93، ح3: عَنْ مُوسَى بْنِ بَكْرٍ قَالَ: قَالَ لِي أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام مَنْ طَلَبَ هَذَا الرِّزْقَ مِنْ حِلِّهِ لِيَعُودَ بِهِ‏ عَلَى نَفْسِهِ وَعِيَالِهِ كَانَ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ فَإِنْ غُلِبَ عَلَيْهِ‏ فَلْيَسْتَدِنْ عَلَى اللَّهِ وَعَلَى رَسُولِهِ مَا يَقُوتُ‏ بِهِ‏ عِيَالَهُ‏ فَإِنْ مَاتَ وَلَمْ يَقْضِهِ كَانَ عَلَى الْإِمَامِ قَضَاؤُهُ فَإِنْ لَمْ يَقْضِهِ كَانَ عَلَيْهِ وِزْرُهُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ يَقُولُ إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَالْمَساكِينِ وَالْعامِلِينَ عَلَيْها إِلَى قَوْلِهِ: وَالْغارِمِينَ‏ فَهُوَ فَقِيرٌ مِسْكِينٌ مُغْرَمٌ.

[32]. الكافي، ج4، ص36، ح2: عَنْ مُعَتِّبٍ قَالَ: دَخَلَ مُحَمَّدُ بْنُ بِشْرٍ الْوَشَّاءُ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام يَسْأَلُهُ أَنْ يُكَلِّمَ شِهَاباً أَنْ يُخَفِّفَ عَنْهُ حَتَّى يَنْقَضِيَ الْمَوْسِمُ وَكَانَ لَهُ عَلَيْهِ أَلْفُ دِينَارٍ فَأَرْسَلَ إِلَيْهِ فَأَتَاهُ فَقَالَ لَهُ قَدْ عَرَفْتَ حَالَ مُحَمَّدٍ وَانْقِطَاعَهُ إِلَيْنَا وَقَدْ ذَكَرَ أَنَّ لَكَ عَلَيْهِ أَلْفَ دِينَارٍ لَمْ تَذْهَبْ فِي بَطْنٍ وَلَا فَرْجٍ وَإِنَّمَا ذَهَبَتْ دَيْناً عَلَى الرِّجَالِ وَوَضَائِعَ وَضَعَهَا وَأَنَا أُحِبُّ أَنْ تَجْعَلَهُ فِي حِلٍّ فَقَالَ لَعَلَّكَ مِمَّنْ يَزْعُمُ أَنَّهُ يُقْبَضُ‏ مِنْ حَسَنَاتِهِ فَتُعْطَاهَا فَقَالَ كَذَلِكَ فِي أَيْدِينَا فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام اللَّهُ أَكْرَمُ وَأَعْدَلُ مِنْ أَنْ يَتَقَرَّبَ إِلَيْهِ عَبْدُهُ فَيَقُومَ فِي اللَّيْلَةِ الْقَرَّةِ أَوْ يَصُومَ‏ فِي الْيَوْمِ الْحَارِّ أَوْ يَطُوفَ بِهَذَا الْبَيْتِ ثُمَّ يَسْلُبَهُ‏ ذَلِكَ‏ فَيُعْطَاهُ‏ وَلَكِنْ لِلَّهِ فَضْلٌ‏ كَثِيرٌ يُكَافِي الْمُؤْمِنَ فَقَالَ فَهُوَ فِي حِلٍّ.

الكافي، ج4، ص36، ح1: عَنِ الْحَسَنِ بْنِ خُنَيْسٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِنَّ لِعَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَيَابَةَ دَيْناً عَلَى رَجُلٍ قَدْ مَاتَ وَقَدْ كَلَّمْنَاهُ أَنْ يُحَلِّلَهُ فَأَبَى فَقَالَ وَيْحَهُ أَ مَا يَعْلَمُ أَنَّ لَهُ بِكُلِّ دِرْهَمٍ عَشَرَةً إِذَا حَلَّلَهُ فَإِذَا لَمْ يُحَلِّلْهُ فَإِنَّمَا لَهُ دِرْهَمٌ بَدَلَ دِرْهَمٍ.

[33]. رشح الولاء في شرح الدعاء، ص58: وَقد رُوِيَ أَنَّ أَميرَ المُؤْمِنينَ عَلِيّاً دَخَلَ اَلْمَسْجِدَ ذَاتَ لَيلَةٍ فَظَنَّ أنَّ المَسجِدَ خَالٍ لَيْسَ فِيهِ أَحَدٌ وَشَرَعَ فِي صَلاةِ اللَّيْلِ وَجَهِرَ في قِرَاءَةِ الْقُرْآنِ ومَا كَانَ لَهُ مِنَ اَلْأَوْرَادِ حَتَّى وَصَلَ اَلْوَتْرَ فَلَمَّا اِبْتَدَأَ بِقِرَاءَةِ دُعَاءِ الْقُنُوتِ وفَرَغَ قَرَأَ هَذَا اَلدُّعَاءَ بِصَوْتٍ عَالٍ ظَنّاً بِخُلوِّ المَسجِدِ وَغَيبَةِ النَّاسِ عَنْهُ فَلَمَّا فَرَغَ مِن صَلاتِهِ وُدُعَائِهِ جَلَسَ فَأَحَسَّ بِحُضُورِ إِنْسَانٍ فَقَالَ هَلْ فِي اَلْمَسْجِدِ أَحَدٌ فَأَجَابَهُ عَبْدُ اَللَّهِ بْنُ عَبَّاسٍ فَقَالَ نَعَمْ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ مَمْلُوكُكَ فَقَالَ هَلْ مَعَكَ غَيْرُك فَقالَ لا لَيْسَ مَعَنَا ثَالِثٌ فَقَالَ وَهَل سَمِعْتَ دُعَاءَ الوَتْرِ ومَا دَعَوْتَ بِهِ فَقال نَعَمْ فَقَالَ هَلْ حَفِظْتَهُ فَقَالَ نَعم حَفِظْتُهُ يَا أَميرَ الْمُؤْمِنِينَ فَقالَ فَاحْفَظْهُ فَإِنَّهُ مِن غَوَامِضِ الْأَسْرَارِ ولا يَطَّلِعُ عَلَيْهِ أَحَدٌ إِلاَّ عِتْرَتِي وأَهْلُ بَيْتِي أَمَا عَهْدِي مَعَكَ أَنْ لاَ تُظْهِرَ لِأَحَدٍ غَيْرِ أَهْلٍ وكنَ بِهِ ضَنِيناً مَن دَعَا بِهِ مِن خالِصِ اعْتِقَادِهِ وُصَفَاءُ نِيَّتِهِ وصِدقَ طَوِيَّتِهِ قَضَى اللَّهُ لَهُ حاجاتِهِ بِفَضلِهِ وبَرَكاتِهِ.

وَالدُّعاءِ هذا: اللّهمَّ صَلِّ عَلَيَّ مُحَمَّدٌ وَآلِ مُحَمَّدٍ اللّهُمَّ اِلْعَنْ صَنَمَيْ قُرَيْشٍ وَجَبتيها وطَاغُوتِيْهَا (خ ل: وإِفْكِيْهَا وابْنَتَيْهِمَا) الَّذِينَ خالَفَا أَمرَكِ وَأَنكَرَا وَحْيَكَ وجَحَدَا إِنْعَامَك وعَصَيَا رَسُولَكَ وقَلَّبَا دِينَكَ وحَرَّفَا كِتَابَكَ وَعَطَّلا أَحْكَامَكَ وأَبْطَلا فَرَائِضَكَ وأَلْحَدَا فِي آيَاتِك وعَادَيَا أَوْلِيَاءَكَ وأَحَبَّا أعداءَكَ وَخَرَّبا بِلادَكَ وَأفسَدا عِبادَكَ اللّهُمَّ العَنهُما وأتْباعَهُما وأَوْلِيَاءَهُمَا وأَشْيَاعَهُمَا ومُحِبِّيهِمَا (خ ل: فَقَد أَخْرَبَا بَيْتَ النُّبُوَّةِ ورَدَمَا بابَهُ ونَقَضا سَقْفَهُ وألْحَقَا سَماءَهُ بِأرضِهِ وعَالِيَهُ بِسَافِلِهِ وظَاهِرَهُ بِبَاطِنِهِ واسْتَأْصَلا أَهْلَهُ وأَبَادَا أَنْصَارَهُ وقَتَلا أطفالَهُ وَأخلَيا مِنبَرَهُ مِن وَصِيِّهِ وَوَارِثِ عِلمِهِ وجَحَدَا إِمامَتَهُ (خ ل: نبوّته)، وأشْرَكَا بِرَبِّهِما فَعَظِّمْ ذَنْبَهُمَا وخَلِّدْهُمَا في سَقَرَ وَما أدْراكَ ما سَقَرُ لا تُبقِي وَلا تَذِر).

اللَّهُمَّ العَنهُم بِعَدَدِ كُلِّ مُنكَرٍ أتَوهُ وَحَقٍ أخْفَوْهُ وَمِنْبَرٍ عَلَوُّهُ وَمُؤمِنٍ أَرْجُوهُ ومُنافِقٌ ولَوهُ ووَلِيٍ آذَوْهُ وطَرِيدٍ آوَوْهُ وصَادِقٍ طَرَدُوهُ وكَافِرٍ نَصَرُوهُ وإِمَامٍ قَهَرُوهُ وفَرْضٍ غَيَّرُوهُ وأَثَرٍ أنكَرُوهُ وَشَر آثَرُوهُ وَدَم أراقوهُ وَأَمَرَ بَدَّلوهُ وَكُفرٍ نَصَبُوهُ وحُكمٍ قَلَبُوهُ وكَذَبٍ دَلَّسُوهُ وإِرْثٍ غَصَبُوهُ وَفَيْءٍ اقْتَطَعُوهُ وَسُحَتْ أَكَلوهُ وَخُمُسٌ استَحَلُّوهُ وَباطِلٍ أَسَّسُوهُ وُجُورٌ بَسَطوهُ ونِفَاقٍ أَسَرُوهُ وغَدْرٍ أضْمَرُوهُ وظُلْمٍ نَشَرُوهُ ووَعْدٍ أخْلَفُوهُ وأمَانٍ خانُوهُ وَعَهدٍ نَقَضُوهُ وحَلالٍ حَرَّمُوهُ وحَرَامٍ أَحَلُّوهُ وبَطْنٍ فَتَقُوهُ (خ ل: وَجْنَينِ أَسْقَطُوهُ) وَضَلَعَ دَقُّوهُ وَصَكٌ مَزَّقُوهُ وَشَملٍ بَدَدُوهُ وَعَزِيزٍ أذلّوهُ وَذَليلٌ أعزُّوهُ وَحَقٌ مَنَعُوهُ اللّهُمَّ العَنهُمْ بِعَدَدِ كُلِّ آيَةٍ حَرَّفوها وَفَريضَةٍ تَرَكُوهَا وسُنَّةٍ غَيَّروها وَأحْكامٍ عَطَّلُوها ورُسُومٍ قَطَعُوهَا وأَيْمَانٍ جَحَدوها ووَصِيَّةٍ ضَيَّعُوهَا وبَيْعَةٍ نَكَثُوهَا وشَهَادَةٍ كَتَمُوهَا ودَعْوَى أَبْطَلُوهَا وبَيِّنَةً أنْكَرُوهَا وَحِيلَةٍ أَحْدَثُوهَا وخِيَانَةً أَوْرَدُوهَا وعَقَبَةٍ ارْتَقَوْهَا ودِبَابٍ دَحْرَجُوهَا (خ ل: وأزْيَافٍ لِزُمُوهَا). اللّهُمَّ العَنهُم في مُسْتَسِرِّ السِّرِّ وظَاهِرِ العَلانِيَةِ لَعْناً كَثِيراً أَبَداً (خ ل: دَائِماً دَائِباً) سَرْمَداً لاَ اِنْقِطَاعَ لِأَبَدِهِ (خ ل: وَلا نَفَادَ لِعَدَدِهِ) لَعناً لا يَعُودُ أَوَّلُهُ وَلا يَنْقَطِعُ آخِرُهُ (خ ل: لَهُمْ) ولأَنْصَارِهِمْ وأَعْوَانِهِم ومُحِبِّيهِمْ ومَوَالِيهِمْ (خ ل: وَالمُسلِمينَ لَهُم) وَالمائِلينَ إلَيهِم وَالنّاهِضينَ بِأَجنِحَتِهِم والمُعتَقِدينَ بِمَوَدَّتِهِم (خ ل: وَالْمُقْتَدِينَ بِكَلامِهِمْ) والمُصَدِّقينَ بإجَابَتِهِم (خ ل: بِأَحْكَامِهِمْ) اَللَّهُمَّ عَذِّبْهُمْ عَذاباً يَسْتَغِيثُ مِنْهُ أَهْلُ النَّارِ آمِينَ رَبَّ الْعالَمِينَ يقولهَا أَرْبَعاً أَعْنِي قوله اَللَّهُمَّ عَذِّبْهُمْ عَذَاباً يَسْتَغِيثُ مِنْهُ أَهْلُ اَلنَّارِ.

[34]. عوالي اللئالي، ج4، ص129، ح223: وَقَالَ علیه السلام:‏ الْعِلْمُ‏ نُقْطَةٌ كَثَّرَهَا الْجَاهِلُون‏.

شرح إحقاق الحق، ج32، ص51: ومنهم العلامة حسام الدين المردي في "آل محمد" (ص 44) قال: قَالَ عَلِيَّ علیه السلام: الْعِلْمُ نُقْطَةٌ كَثَّرَهَا الجاهِلُونَ والألفُ وَاحِدَةٌ عَرَفَها الرّاسِخونَ والياءُ مُدَّةً قَطَعَها العارِفُونَ وَالجيمُ حَضْرَةٌ تَأَهَّلَهَا الواصِلُونَ والدَّالُ دَرَجَةٌ قُدَّسَها الصَّادِقُونَ.

[35]. كمال الدين وتمام النعمة، ج2، ص348، ح38: عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ، عَمَّنْ أَثْبَتَهُ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ: كَيْفَ أَنْتُمْ إِذَا بَقِيتُمْ‏ دَهْراً مِنْ‏ عُمُرِكُمْ‏ لَا تَعْرِفُونَ إِمَامَكُمْ قِيلَ لَهُ فَإِذَا كَانَ ذَلِكَ فَكَيْفَ نَصْنَعُ قَالَ تَمَسَّكُوا بِالْأَمْرِ الْأَوَّلِ حَتَّى يَسْتَبِينَ لَكُمْ.

كمال الدين وتمام النعمة، ص348، ح40: عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ: دَخَلْتُ أَنَا وَأَبِي عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فَقَالَ كَيْفَ أَنْتُمْ‏ إِذَا صِرْتُمْ‏ فِي حَالٍ لَا تَرَوْنَ فِيهَا إِمَامَ‏ هُدًى وَلَا عَلَماً يُرَى وَلَا يَنْجُو مِنْهَا إِلَّا مَنْ دَعَا دُعَاءَ الْغَرِيقِ فَقَالَ لَهُ أَبِي إِذَا وَقَعَ هَذَا لَيْلاً فَكَيْفَ نَصْنَعُ فَقَالَ أَمَّا أَنْتَ فَلَا تُدْرِكُهُ فَإِذَا كَانَ ذَلِكَ فَتَمَسَّكُوا بِمَا فِي أَيْدِيكُمْ حَتَّى يَتَّضِحَ لَكُمُ الْأَمْرُ.

كمال الدين وتمام النعمة، ص349، ح41: عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ: قَالَ لِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: يَأْتِي عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ يُصِيبُهُمْ فِيهِ سَبْطَةٌ يَأْرِزُ الْعِلْمُ‏ فِيهَا بَيْنَ الْمَسْجِدَيْنِ كَمَا تَأْرِزُ الْحَيَّةُ فِي جُحْرِهَا يَعْنِي بَيْنَ مَكَّةَ وَالْمَدِينَةِ فَبَيْنَمَا هُمْ كَذَلِكَ إِذْ أَطْلَعَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ لَهُمْ نَجْمَهُمْ قَالَ قُلْتُ وَمَا السَّبْطَةُ قَالَ الْفَتْرَةُ وَالْغَيْبَةُ لِإِمَامِكُمْ قَالَ قُلْتُ فَكَيْفَ نَصْنَعُ فِيمَا بَيْنَ ذَلِكَ فَقَالَ كُونُوا عَلَى مَا أَنْتُمْ عَلَيْهِ حَتَّى يُطْلِعَ اللَّهُ لَكُمْ نَجْمَكُمْ.

[36]. بصائر الدرجات، ج1، ص11، ح2: عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ علیهما السلام أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم قَالَ: مَا وَجَدْتُمْ فِي كِتَابِ اللَّهِ فَالْعَمَلُ بِهِ لَازِمٌ‏ لَا عُذْرَ لَكُمْ فِي تَرْكِهِ وَمَا لَمْ يَكُنْ فِي كِتَابِ اللَّهِ وَكَانَتْ فِيهِ سُنَّةٌ مِنِّي فَلَا عُذْرَ لَكُمْ فِي تَرْكِ سُنَّتِي وَمَا لَمْ يَكُنْ فِيهِ سُنَّةٌ مِنِّي فَمَا قَالَ أَصْحَابِي فَخُذُوهُ‏ فَإِنَّمَا مَثَلُ أَصْحَابِي فِيكُمْ كَمَثَلِ النُّجُومِ فَبِأَيِّهَا أُخِذَ اهْتُدِيَ وَبِأَيِّ أَقَاوِيلِ أَصْحَابِي أَخَذْتُمْ‏ اهْتَدَيْتُمْ‏ وَاخْتِلَافُ أَصْحَابِي لَكُمْ رَحْمَةٌ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم وَمَنْ أَصْحَابُكَ قَالَ أَهْلُ بَيْتِي.

عيون أخبار الرضا علیه السلام، ج2، ص87، ح33: حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ نَصْرٍ الرَّازِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي قَالَ: سُئِلَ الرِّضَا علیه السلام عَنْ قَوْلِ النَّبِيِّ صلّی الله علیه و آله و سلّم أَصْحَابِي كَالنُّجُومِ بِأَيِّهِمُ اقْتَدَيْتُمُ اهْتَدَيْتُمْ وَعَنْ قَوْلِهِ علیه السلام دَعُوا لِي أَصْحَابِي فَقَالَ علیه السلام هَذَا صَحِيحٌ‏ يُرِيدُ مَنْ‏ لَمْ‏ يُغَيِّرْ بَعْدَهُ وَلَمْ يُبَدِّلْ قِيلَ وَكَيْفَ يَعْلَمُ أَنَّهُمْ قَدْ غَيَّرُوا أَوْ بَدَّلُوا قَالَ لَمَّا يَرْوُونَهُ مِنْ أَنَّهُ صلّی الله علیه و آله و سلّم قَالَ لَيُذَادَنَ‏ بِرِجَالٍ مِنْ أَصْحَابِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَنْ حَوْضِي كَمَا تُذَادُ غَرَائِبُ الْإِبِلِ عَنِ الْمَاءِ فَأَقُولُ يَا رَبِّ أَصْحَابِي أَصْحَابِي‏ فَيُقَالُ لِي إِنَّكَ لَا تَدْرِي مَا أَحْدَثُوا بَعْدَكَ فَيُؤْخَذُ بِهِمْ ذَاتَ الشِّمَالِ فَأَقُولُ بُعْداً لَهُمْ وَسُحْقاً لَهُمْ أَ فَتَرَى هَذَا لِمَنْ لَمْ يُغَيِّرْ وَلَمْ يُبَدِّلْ.

عوالي اللئالي، ج4، ص86، ح100: وَقَالَ صلّی الله علیه و آله و سلّم:‏ أَنَا كَالشَّمْسِ وَعَلِيٌّ كَالْقَمَرِ وَأَهْلُ بَيْتِي‏ كَالنُّجُومِ‏ بِأَيِّهِمْ اقْتَدَيْتُمْ اهْتَدَيْتُمْ‏.

[37]. الخصال، ج2، ص608، ح9: عَنِ الْأَعْمَشِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیهما السلام قَالَ: هَذِهِ شَرَائِعُ الدِّينِ لِمَنْ أَرَادَ أَنْ يَتَمَسَّكَ بِهَا وَأَرَادَ اللَّهُ هُدَاه‏... وَحُبُّ أَوْلِيَاءِ اللَّهِ وَالْوَلَايَةُ لَهُمْ وَاجِبَةٌ وَالْبَرَاءَةُ مِنْ أَعْدَائِهِمْ وَاجِبَةٌ وَمِنَ‏ الَّذِينَ‏ ظَلَمُوا آلَ‏ مُحَمَّدٍ علیهم السلام وَهَتَكُوا حِجَابَهُ فَأَخَذُوا مِنْ فَاطِمَةَ سلام الله علیها فَدَكَ وَمَنَعُوهَا مِيرَاثَهَا وَغَصَبُوهَا وَزَوْجَهَا حُقُوقَهُمَا وَهَمُّوا بِإِحْرَاقِ بَيْتِهَا وَأَسَّسُوا الظُّلْمَ وَغَيَّرُوا سُنَّةَ رَسُولِ اللَّهِ وَالْبَرَاءَةُ مِنَ النَّاكِثِينَ وَالْقَاسِطِينَ وَالْمَارِقِينَ وَاجِبَةٌ وَالْبَرَاءَةُ مِنَ الْأَنْصَابِ وَالْأَزْلَامِ أَئِمَّةِ الضَّلَالِ وَقَادَةِ الْجَوْرِ كُلِّهِمْ أَوَّلِهِمْ وَآخِرِهِمْ وَاجِبَةٌ وَالْبَرَاءَةُ مِنْ أَشْقَى الْأَوَّلِينَ وَالْآخِرِينَ شَقِيقِ عَاقِرِ نَاقَةِ ثَمُودَ قَاتِلِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام وَاجِبَةٌ وَالْبَرَاءَةُ مِنْ جَمِيعِ قَتَلَةِ أَهْلِ الْبَيْتِ علیهم السلام وَاجِبَةٌ وَالْوَلَايَةُ لِلْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ لَمْ يُغَيِّرُوا وَلَمْ يُبَدِّلُوا بَعْدَ نَبِيِّهِمْ صلّی الله علیه و آله و سلّم وَاجِبَةٌ مِثْلِ سَلْمَانَ الْفَارِسِيِّ وَأَبِي ذَرٍّ الْغِفَارِيِّ وَالْمِقْدَادِ بْنِ الْأَسْوَدِ الْكِنْدِيِّ وَعَمَّارِ بْنِ يَاسِرٍ وَجَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيِّ وَحُذَيْفَةَ بْنِ الْيَمَانِ‏ وَأَبِي الْهَيْثَمِ بْنِ التَّيِّهَانِ وَسَهْلِ بْنِ حُنَيْفٍ وَأَبِي أَيُّوبَ الْأَنْصَارِيِّ وَعَبْدِ اللَّهِ بْنِ الصَّامِتِ وَعُبَادَةَ بْنِ الصَّامِتِ وَخُزَيْمَةَ بْنِ ثَابِتٍ ذِي الشَّهَادَتَيْنِ وَأَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ وَمَنْ نَحَا نَحْوَهُمْ وَفَعَلَ مِثْلَ فِعْلِهِمْ وَالْوَلَايَةُ لِأَتْبَاعِهِمْ وَالْمُقْتَدِينَ بِهِمْ وَبِهُدَاهُمْ وَاجِبَةٌ، الخبر.

عيون أخبار الرضا علیه السلام، ج2، ص125، ح1: عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ قَالَ: سَأَلَ الْمَأْمُونُ عَلِيَّ بْنَ مُوسَى الرِّضَا علیه السلام أَنْ يَكْتُبَ لَهُ مَحْضَ الْإِسْلَامِ عَلَى سَبِيلِ الْإِيجَازِ وَالِاخْتِصَارِ فَكَتَبَ علیه السلام لَهُ أَنَّ مَحْضَ الْإِسْلَامِ شَهَادَة... وَالْبَرَاءَةُ مِنَ الَّذِينَ ظَلَمُوا آلَ مُحَمَّدٍ صلّی الله علیه و آله و سلّم وَهَمُّوا بِإِخْرَاجِهِمْ وَسَنُّوا ظُلْمَهُمْ‏ وَغَيَّرُوا سُنَّةَ نَبِيِّهِمْ صلّی الله علیه و آله و سلّم وَالْبَرَاءَةُ مِنَ النَّاكِثِينَ وَالْقَاسِطِينَ وَالْمَارِقِينَ‏ الَّذِينَ هَتَكُوا حِجَابَ رَسُولِ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم وَنَكَثُوا بَيْعَةَ إِمَامِهِمْ وَأَخْرَجُوا الْمَرْأَةَ وَحَارَبُوا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام وَقَتَلُوا الشِّيعَةَ الْمُتَّقِينَ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ وَاجِبَةٌ وَالْبَرَاءَةُ مِمَّنْ نَفَى الْأَخْيَارَ وَشَرَّدَهُمْ‏ وَآوَى الطُّرَدَاءَ اللُّعَنَاءَ وَجَعَلَ الْأَمْوَالَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ وَاسْتَعْمَلَ السُّفَهَاءَ مِثْلَ مُعَاوِيَةَ وَعَمْرِو بْنِ الْعَاصِ لَعِينَيْ رَسُولِ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم وَالْبَرَاءَةُ مِنْ أَشْيَاعِهِمْ وَالَّذِينَ حَارَبُوا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام وَقَتَلُوا الْأَنْصَارَ وَالْمُهَاجِرِينَ وَأَهْلَ الْفَضْلِ وَالصَّلَاحِ مِنَ السَّابِقِينَ وَالْبَرَاءَةُ مِنْ أَهْلِ الِاسْتِيثَارِ وَمِنْ أَبِي مُوسَى الْأَشْعَرِيِّ وَأَهْلِ وَلَايَتِهِ‏ الَّذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَهُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعاً أُولئِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآياتِ رَبِّهِمْ‏ وَبِوَلَايَةِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام وَلِقائِهِ‏ كَفَرُوا بِأَنْ لَقُوا اللَّهَ بِغَيْرِ إِمَامَتِهِ‏ فَحَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فَلا نُقِيمُ لَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَزْناً فَهُمْ كِلَابُ أَهْلِ النَّارِ وَالْبَرَاءَةُ مِنَ الْأَنْصَابِ وَالْأَزْلَامِ أَئِمَّةِ الضَّلَالَةِ وَقَادَةِ الْجَوْرِ كُلِّهِمْ أَوَّلِهِمْ وَآخِرِهِمْ وَالْبَرَاءَةُ مِنْ أَشْبَاهِ عَاقِرِي النَّاقَةِ أَشْقِيَاءِ الْأَوَّلِينَ وَالْآخِرِينَ وَمِمَّنْ يَتَوَلَّاهُمْ وَالْوَلَايَةُ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام وَالَّذِينَ مَضَوْا عَلَى مِنْهَاجِ نَبِيِّهِمْ علیهم السلام وَلَمْ يُغَيِّرُوا وَلَمْ يُبَدِّلُوا مِثْلِ سَلْمَانَ الْفَارِسِيِّ وَأَبِي ذَرٍّ الْغِفَارِيِّ وَالْمِقْدَادِ بْنِ الْأَسْوَدِ وَعَمَّارِ بْنِ يَاسِرٍ وَحُذَيْفَةَ الْيَمَانِيِّ وَأَبِي الْهَيْثَمِ بْنِ التَّيِّهَانِ وَسَهْلِ بْنِ حُنَيْفٍ وَعُبَادَةَ بْنِ الصَّامِتِ وَأَبِي أَيُّوبَ الْأَنْصَارِيِّ وَخُزَيْمَةَ بْنِ ثَابِتٍ ذِي الشَّهَادَتَيْنِ وَأَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ وَأَمْثَالِهِمْ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَحْمَةُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ وَالْوَلَايَةُ لِأَتْبَاعِهِمْ وَأَشْيَاعِهِمْ وَالْمُهْتَدِينَ بِهُدَاهُمْ وَالسَّالِكِينَ مِنْهَاجَهُمْ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَيْهِم‏، الخبر.

[38]. صحيح مسلم ج1، ص218، ح39: عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَتَى الْمَقْبُرَةَ، فَقَالَ: «السَّلَامُ عَلَيْكُمْ دَارَ قَوْمٍ مُؤْمِنِينَ، وَإِنَّا إِنْ شَاءَ اللهُ بِكُمْ لَاحِقُونَ، وَدِدْتُ أَنَّا قَدْ رَأَيْنَا إِخْوَانَنَا» قَالُوا: أَوَلَسْنَا إِخْوَانَكَ؟ يَا رَسُولَ اللهِ قَالَ: «أَنْتُمْ أَصْحَابِي وَإِخْوَانُنَا الَّذِينَ لَمْ يَأْتُوا بَعْدُ» فَقَالُوا: كَيْفَ تَعْرِفُ مَنْ لَمْ يَأْتِ بَعْدُ مِنْ أُمَّتِكَ؟ يَا رَسُولَ اللهِ فَقَالَ: «أَرَأَيْتَ لَوْ أَنَّ رَجُلاً لَهُ خَيْلٌ غُرٌّ مُحَجَّلَةٌ بَيْنَ ظَهْرَيْ خَيْلٍ دُهْمٍ بُهْمٍ أَلَا يَعْرِفُ خَيْلَهُ؟» قَالُوا: بَلَى يَا رَسُولَ اللهِ قَالَ: فَإِنَّهُمْ يَأْتُونَ غُرّاً مُحَجَّلِينَ مِنَ الْوُضُوءِ، وَأَنَا فَرَطُهُمْ عَلَى الْحَوْضِ أَلَا لَيُذَادَنَّ رِجَالٌ عَنْ حَوْضِي كَمَا يُذَادُ الْبَعِيرُ الضَّالُّ أُنَادِيهِمْ أَلَا هَلُمَّ فَيُقَالُ: إِنَّهُمْ قَدْ بَدَّلُوا بَعْدَكَ فَأَقُولُ سُحْقاً سُحْقاً.

صحيح مسلم، ج4، ص1800، ح40: حَدَّثَنَا أَنَسُ بْنُ مَالِكٍ، أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: لَيَرِدَنَّ عَلَيَّ الْحَوْضَ رِجَالٌ مِمَّنْ صَاحَبَنِي، حَتَّى إِذَا رَأَيْتُهُمْ وَرُفِعُوا إِلَيَّ اخْتُلِجُوا دُونِي، فَلَأَقُولَنَّ: أَيْ رَبِّ أُصَيْحَابِي، أُصَيْحَابِي، فَلَيُقَالَنَّ لِي: إِنَّكَ لَا تَدْرِي مَا أَحْدَثُوا بَعْدَكَ.

رشح الولاء في شرح الدعاء، ص58:... اللّهمَّ صَلِّ عَلَيَّ مُحَمَّدٌ وَآلِ مُحَمَّدٍ اللّهُمَّ اِلْعَنْ صَنَمَيْ قُرَيْشٍ وَجَبتيها وطَاغُوتِيْهَا (خ ل: وإِفْكِيْهَا وابْنَتَيْهِمَا) الَّذِينَ خالَفَا أَمرَكِ وَأَنكَرَا وَحْيَكَ وجَحَدَا إِنْعَامَك وعَصَيَا رَسُولَكَ وقَلَّبَا دِينَكَ وحَرَّفَا كِتَابَكَ وَعَطَّلا أَحْكَامَكَ وأَبْطَلا فَرَائِضَكَ وأَلْحَدَا فِي آيَاتِك وعَادَيَا أَوْلِيَاءَكَ وأَحَبَّا أعداءَكَ وَخَرَّبا بِلادَكَ وَأفسَدا عِبادَكَ اللّهُمَّ العَنهُما وأتْباعَهُما وأَوْلِيَاءَهُمَا وأَشْيَاعَهُمَا ومُحِبِّيهِمَا (خ ل: فَقَد أَخْرَبَا بَيْتَ النُّبُوَّةِ ورَدَمَا بابَهُ ونَقَضا سَقْفَهُ وألْحَقَا سَماءَهُ بِأرضِهِ وعَالِيَهُ بِسَافِلِهِ وظَاهِرَهُ بِبَاطِنِهِ واسْتَأْصَلا أَهْلَهُ وأَبَادَا أَنْصَارَهُ وقَتَلا أطفالَهُ وَأخلَيا مِنبَرَهُ مِن وَصِيِّهِ وَوَارِثِ عِلمِهِ وجَحَدَا إِمامَتَهُ (خ ل: نبوّته)، وأشْرَكَا بِرَبِّهِما فَعَظِّمْ ذَنْبَهُمَا وخَلِّدْهُمَا في سَقَرَ وَما أدْراكَ ما سَقَرُ لا تُبقِي وَلا تَذِر)، الدعاء.

[39]. الكافي، ج8، ص52، ح16: عَنْ يَزِيدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، عَمَّنْ حَدَّثَهُ قَالَ: كَتَبَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام إِلَى سَعْدٍ الْخَيْرِ... فَاعْرِفْ أَشْبَاهَ الْأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ الَّذِينَ سَارُوا بِكِتْمَانِ الْكِتَابِ وَتَحْرِيفِهِ‏ فَما رَبِحَتْ تِجارَتُهُمْ‏ وَما كانُوا مُهْتَدِينَ‏ ثُمَّ اعْرِفْ أَشْبَاهَهُمْ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ الَّذِينَ أَقَامُوا حُرُوفَ الْكِتَابِ وَحَرَّفُوا حُدُودَهُ‏ فَهُمْ مَعَ السَّادَةِ وَالْكُبُرَّةِ فَإِذَا تَفَرَّقَتْ قَادَةُ الْأَهْوَاءِ كَانُوا مَعَ أَكْثَرِهِمْ دُنْيَا وَذلِكَ‏ مَبْلَغُهُمْ مِنَ الْعِلْمِ‏ لَا يَزَالُونَ كَذَلِكَ فِي طَبَعٍ وَطَمَعٍ لَا يَزَالُ يُسْمَعُ صَوْتُ إِبْلِيسَ عَلَى أَلْسِنَتِهِمْ بِبَاطِلٍ كَثِيرٍ يَصْبِرُ مِنْهُمُ الْعُلَمَاءُ عَلَى الْأَذَى وَالتَّعْنِيفِ وَيَعِيبُونَ عَلَى الْعُلَمَاءِ بِالتَّكْلِيفِ‏ وَالْعُلَمَاءُ فِي أَنْفُسِهِمْ خَانَةٌ إِنْ كَتَمُوا النَّصِيحَةَ إِنْ رَأَوْا تَائِهاً ضَالّاً لَا يَهْدُونَهُ أَوْ مَيِّتاً لَا يُحْيُونَهُ فَبِئْسَ مَا يَصْنَعُونَ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى أَخَذَ عَلَيْهِمُ الْمِيثَاقَ فِي الْكِتَابِ أَنْ يَأْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَبِمَا أُمِرُوا بِهِ وَأَنْ يَنْهَوْا عَمَّا نُهُوا عَنْهُ وَأَنْ يَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوى‏، الخبر.

اختيار معرفة الرجال، ج1، ص7، ح4: عَنْ عَلِيِّ بْنِ سُوَيْدٍ السَّائِيِّ، قَالَ: كَتَبَ إِلَيَّ أَبُو الْحَسَنِ الْأَوَّلُ وَهُوَ فِي السِّجْنِ، وَأَمَّا مَا ذَكَرْتَ يَا عَلِيُّ مِمَّنْ تَأْخُذُ مَعَالِمَ دِينِكَ: لَا تَأْخُذَنَّ مَعَالِمَ دِينِكَ عَنْ غَيْرِ شِيعَتِنَا فَإِنَّكَ إِنْ تَعَدَّيْتَهُمْ‏ أَخَذْتَ‏ دِينَكَ عَنِ الْخَائِنِينَ الَّذِينَ خَانُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَخَانُوا أَمَانَاتِهِمْ، إِنَّهُمُ اؤْتُمِنُوا عَلَى كِتَابِ اللَّهِ جَلَّ وَعَلَا فَحَرَّفُوهُ وَبَدَّلُوهُ فَعَلَيْهِمْ لَعْنَةُ اللَّهِ وَلَعْنَةُ رَسُولِهِ وَلَعْنَةُ مَلَائِكَتِهِ وَلَعْنَةُ آبَائِيَ الْكِرَامِ الْبَرَرَةِ وَلَعْنَتِي وَلَعْنَةُ شِيعَتِي إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ فِي كِتَابٍ طَوِيلٍ.

تفسير القمي، ج1، ص109: عَنْ أَبِي ذَرٍّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَيْهِ قَالَ‏ لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ «يَوْمَ تَبْيَضُّ وُجُوهٌ وَتَسْوَدُّ وُجُوهٌ‏» قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم يَرِدُ عَلَيَّ أُمَّتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى خَمْسِ رَايَاتٍ، فَرَايَةٌ مَعَ عِجْلِ هَذِهِ الْأُمَّةِ فَأَسْأَلُهُمْ مَا فَعَلْتُمْ بِالثَّقَلَيْنِ مِنْ بَعْدِي فَيَقُولُونَ أَمَّا الْأَكْبَرُ فَحَرَّفْنَاهُ وَنَبَذْنَاهُ وَرَاءَ ظُهُورِنَا وَأَمَّا الْأَصْغَرُ فَعَادَيْنَاهُ‏ وَأَبْغَضْنَاهُ وَظَلَمْنَاهُ، فَأَقُولُ رِدُوا النَّارَ ظِمَاءً مُظْمَئِينَ مُسْوَدَّةً وُجُوهُكُمْ، ثُمَّ يَرِدُ عَلَيَّ رَايَةٌ مَعَ فِرْعَوْنِ هَذِهِ الْأُمَّةِ، فَأَقُولُ لَهُمْ مَا فَعَلْتُمْ بِالثَّقَلَيْنِ مِنْ بَعْدِي فَيَقُولُونَ أَمَّا الْأَكْبَرُ فَحَرَّفْنَاهُ وَمَزَّقْنَاهُ وَخَالَفْنَاهُ وَأَمَّا الْأَصْغَرُ فَعَادَيْنَاهُ‏ وَقَاتَلْنَاهُ، فَأَقُولُ رِدُوا النَّارَ ظِمَاءً مُظْمَئِينَ مُسْوَدَّةً وُجُوهُكُمْ، ثُمَّ تَرِدُ عَلَيَّ رَايَةٌ مَعَ سَامِرِيِّ هَذِهِ الْأُمَّةِ فَأَقُولُ لَهُمْ مَا فَعَلْتُمْ بِالثَّقَلَيْنِ مِنْ بَعْدِي فَيَقُولُونَ أَمَّا الْأَكْبَرُ فَعَصَيْنَاهُ وَتَرَكْنَاهُ وَأَمَّا الْأَصْغَرُ فَخَذَلْنَاهُ وَضَيَّعْنَاهُ وَصَنَعْنَا بِهِ كُلَّ قَبِيحٍ فَأَقُولُ رِدُوا النَّارَ ظِمَاءً مُظْمَئِينَ مُسْوَدَّةً وُجُوهُكُمْ ثُمَّ تَرِدُ عَلَيَّ رَايَةُ ذِي الثُّدَيَّةِ مَعَ أَوَّلِ الْخَوَارِجِ وَآخِرِهِمْ فَأَسْأَلُهُمْ مَا فَعَلْتُمْ بِالثَّقَلَيْنِ مِنْ بَعْدِي فَيَقُولُونَ أَمَّا الْأَكْبَرُ فَفَرَّقْنَاهُ [فَمَزَّقْنَاهُ‏] وَبَرِئْنَا مِنْهُ وَأَمَّا الْأَصْغَرُ فَقَاتَلْنَاهُ وَقَتَلْنَاهُ، فَأَقُولُ رِدُوا النَّارَ ظِمَاءً مُظْمَئِينَ مُسْوَدَّةً وُجُوهُكُمْ، ثُمَّ تَرِدُ عَلَيَّ رَايَةٌ مَعَ إِمَامِ الْمُتَّقِينَ وَسَيِّدِ الْوَصِيِّينَ وَقَائِدِ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ وَوَصِيِّ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِينَ، فَأَقُولُ لَهُمْ مَا فَعَلْتُمْ بِالثَّقَلَيْنِ مِنْ بَعْدِي فَيَقُولُونَ أَمَّا الْأَكْبَرُ فَاتَّبَعْنَاهُ وَأَطَعْنَاهُ وَأَمَّا الْأَصْغَرُ فَأَحْبَبْنَاهُ وَوَالَيْنَاهُ وَوَازَرْنَاهُ وَنَصَرْنَاهُ حَتَّى أُهْرِقَتْ فِيهِمْ دِمَاؤُنَا، فَأَقُولُ رِدُوا الْجَنَّةَ رِوَاءً مَرْوِيِّينَ مُبْيَضَّةً وُجُوهُكُمْ ثُمَّ تَلَا رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم «يَوْمَ تَبْيَضُّ وُجُوهٌ وَتَسْوَدُّ وُجُوهٌ فَأَمَّا الَّذِينَ اسْوَدَّتْ وُجُوهُهُمْ أَ كَفَرْتُمْ بَعْدَ إِيمانِكُمْ فَذُوقُوا الْعَذابَ بِما كُنْتُمْ تَكْفُرُونَ وَأَمَّا الَّذِينَ ابْيَضَّتْ وُجُوهُهُمْ فَفِي رَحْمَتِ اللَّهِ هُمْ فِيها خالِدُون‏.

[40]. الغيبة (للنعماني)، ص158، ح3: عَنْ مَنْصُورٍ الصَّيْقَلِ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: إِذَا أَصْبَحْتَ وَأَمْسَيْتَ يَوْماً لَا تَرَى فِيهِ إِمَاماً مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ فَأَحْبِبْ مَنْ كُنْتَ تُحِبُّ وَأَبْغِضْ مَنْ‏ كُنْتَ‏ تُبْغِضُ‏ وَوَالِ مَنْ كُنْتَ تُوَالِي وَانْتَظِرِ الْفَرَجَ صَبَاحاً وَمَسَاءً.

الكافي، ج1، ص342، ح28: عَنْ مَنْصُورٍ، عَمَّنْ ذَكَرَهُ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: قُلْتُ إِذَا أَصْبَحْتُ وَأَمْسَيْتُ لَا أَرَى إِمَاماً أَئْتَمُّ بِهِ مَا أَصْنَعُ قَالَ فَأَحِبَّ مَنْ‏ كُنْتَ‏ تُحِبُ‏ وَأَبْغِضْ مَنْ كُنْتَ تُبْغِضُ حَتَّى يُظْهِرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ.

[41]. بصائر الدرجات، ج1، ص84، ح4: عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم ذَاتَ يَوْمٍ وَعِنْدَهُ جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِهِ: اللَّهُمَّ لَقِّنِي إِخْوَانِي مَرَّتَيْنِ فَقَالَ مَنْ حَوْلَهُ مِنْ أَصْحَابِهِ أَ مَا نَحْنُ إِخْوَانُكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم فَقَالَ لَا إِنَّكُمْ أَصْحَابِي وَإِخْوَانِي قَوْمٌ‏ مِنْ‏ آخِرِ الزَّمَانِ آمَنُوا بِي وَلَمْ يَرَوْنِي لَقَدْ عَرَّفَنِيهِمُ اللَّهُ بِأَسْمَائِهِمْ وَأَسْمَاءِ آبَائِهِمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يُخْرِجَهُمْ مِنْ أَصْلَابِ آبَائِهِمْ وَأَرْحَامِ أُمَّهَاتِهِمْ لَأَحَدُهُمْ أَشَدُّ بَقِيَّةً عَلَى دِينِهِ مِنْ خَرْطِ الْقَتَادِ فِي اللَّيْلَةِ الظَّلْمَاءِ أَوْ كَالْقَابِضِ عَلَى جَمْرِ الْغَضَا أُولَئِكَ مَصَابِيحُ الدُّجَى يُنْجِيهِمُ اللَّهُ مِنْ كُلِّ فِتْنَةٍ غَبْرَاءَ مُظْلِمَةٍ.

الكافي، ج1، ص335، ح1: عَنْ يَمَانٍ التَّمَّارِ قَالَ: كُنَّا عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام جُلُوساً فَقَالَ لَنَا إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَيْبَةً الْمُتَمَسِّكُ فِيهَا بِدِينِهِ‏ كَالْخَارِطِ لِلْقَتَادِ ثُمَّ قَالَ هَكَذَا بِيَدِهِ‏ فَأَيُّكُمْ يُمْسِكُ شَوْكَ الْقَتَادِ بِيَدِهِ ثُمَّ أَطْرَقَ مَلِيّاً ثُمَّ قَالَ إِنَ‏ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَيْبَةً فَلْيَتَّقِ اللَّهَ عَبْدٌ وَلْيَتَمَسَّكْ بِدِينِهِ.

الأمالي للطوسي 484 ح29: عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ‏ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم: يَأْتِي عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ الصَّابِرُ مِنْهُمْ عَلَى دِينِهِ كَالْقَابِضِ عَلَى الْجَمْرِ.

مكارم الأخلاق، ص450:... يَا ابْنَ مَسْعُودٍ يَأْتِي عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ الصَّابِرُ فِيهِ عَلَى دِينِهِ مِثْلُ الْقَابِضِ عَلَى الْجَمْرِ بِكَفِّهِ فَإِنْ كَانَ فِي ذَلِكَ الزَّمَانِ ذِئْباً وَإِلَّا أَكَلَتْهُ الذِّئَاب‏، الخبر.

[42]. الغيبة للطوسي، ص456: عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم سَيَأْتِي قَوْمٌ‏ مِنْ بَعْدِكُمْ‏ الرَّجُلُ‏ الْوَاحِدُ مِنْهُمْ لَهُ أَجْرُ خَمْسِينَ مِنْكُمْ قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ نَحْنُ كُنَّا مَعَكَ بِبَدْرٍ وَأُحُدٍ وَحُنَيْنٍ وَنَزَلَ فِينَا الْقُرْآنُ فَقَالَ إِنَّكُمْ لَوْ تَحْمِلُونَ‏ لِمَا حُمِّلُوا لَمْ تَصْبِرُوا صَبْرَهُمْ‏.

الكافي، ج2، ص220، ح17: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: كُلَّمَا تَقَارَبَ هَذَا الْأَمْرُ كَانَ‏ أَشَدَّ لِلتَّقِيَّةِ.

الأمالي للطوسي، ص518 ح43: وَبِإِسْنَادِهِ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم: يَأْتِي عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ يَذُوبُ فِيهِ قَلْبُ الْمُؤْمِنِ فِي جَوْفِهِ كَمَا يَذُوبُ الْآنُكُ فِي النَّارِ- يَعْنِي الرَّصَاصَ- وَمَا ذَاكَ إِلَّا لِمَا يَرَى مِنَ الْبَلَاءِ وَالْأَحْدَاثِ فِي دِينِهِمْ لَا يَسْتَطِيعُ لَهُ غَيْراً.

الأمالي للطوسي، ص485: وَبِالْإِسْنَادِ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم: يَأْتِي عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ الصَّابِرُ مِنْهُمْ عَلَى دِينِهِ لَهُ أَجْرُ خَمْسِينَ‏ مِنْكُمْ‏. قَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ، أَجْرُ خَمْسِينَ مِنَّا قَالَ: نَعَمْ، أَجْرُ خَمْسِينَ مِنْكُمْ، قَالَهَا ثَلَاثاً.

الكافي، ج1، ص333، ح2: عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِيِّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: أَيُّمَا أَفْضَلُ الْعِبَادَةُ فِي السِّرِّ مَعَ الْإِمَامِ مِنْكُمُ الْمُسْتَتِرِ فِي دَوْلَةِ الْبَاطِلِ أَوِ الْعِبَادَةُ فِي ظُهُورِ الْحَقِ‏ وَدَوْلَتِهِ‏ مَعَ الْإِمَامِ مِنْكُمُ الظَّاهِرِ فَقَالَ يَا عَمَّارُ الصَّدَقَةُ فِي السِّرِّ وَاللَّهِ أَفْضَلُ مِنَ الصَّدَقَةِ فِي الْعَلَانِيَةِ وَكَذَلِكَ وَاللَّهِ عِبَادَتُكُمْ فِي السِّرِّ مَعَ إِمَامِكُمُ‏ الْمُسْتَتِرِ فِي دَوْلَةِ الْبَاطِلِ وَتَخَوُّفُكُمْ مِنْ عَدُوِّكُمْ فِي دَوْلَةِ الْبَاطِلِ وَحَالِ الْهُدْنَةِ أَفْضَلُ مِمَّنْ يَعْبُدُ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ ذِكْرُهُ فِي ظُهُورِ الْحَقِّ مَعَ إِمَامِ الْحَقِّ الظَّاهِرِ فِي دَوْلَةِ الْحَقِّ وَلَيْسَتِ الْعِبَادَةُ مَعَ الْخَوْفِ فِي دَوْلَةِ الْبَاطِلِ مِثْلَ الْعِبَادَةِ وَالْأَمْنِ فِي دَوْلَةِ الْحَقِّ وَاعْلَمُوا أَنَّ مَنْ صَلَّى مِنْكُمُ الْيَوْمَ صَلَاةً فَرِيضَةً فِي جَمَاعَةٍ مُسْتَتِرٍ بِهَا مِنْ عَدُوِّهِ فِي وَقْتِهَا فَأَتَمَّهَا كَتَبَ اللَّهُ لَهُ خَمْسِينَ صَلَاةً فَرِيضَةً فِي جَمَاعَةٍ وَمَنْ صَلَّى مِنْكُمْ صَلَاةً فَرِيضَةً وَحْدَهُ مُسْتَتِراً بِهَا مِنْ عَدُوِّهِ فِي وَقْتِهَا فَأَتَمَّهَا كَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ بِهَا لَهُ خَمْساً وَعِشْرِينَ صَلَاةً فَرِيضَةً وَحْدَانِيَّةً وَمَنْ صَلَّى مِنْكُمْ صَلَاةً نَافِلَةً لِوَقْتِهَا فَأَتَمَّهَا كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِهَا عَشْرَ صَلَوَاتٍ نَوَافِلَ وَمَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ حَسَنَةً كَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ لَهُ بِهَا عِشْرِينَ حَسَنَةً وَيُضَاعِفُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ حَسَنَاتِ الْمُؤْمِنِ مِنْكُمْ إِذَا أَحْسَنَ أَعْمَالَهُ وَدَانَ بِالتَّقِيَّةِ عَلَى دِينِهِ وَإِمَامِهِ وَنَفْسِهِ وَأَمْسَكَ مِنْ لِسَانِهِ أَضْعَافاً مُضَاعَفَةً إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ كَرِيمٌ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَدْ وَاللَّهِ رَغَّبْتَنِي فِي الْعَمَلِ وَحَثَثْتَنِي عَلَيْهِ وَلَكِنْ أُحِبُّ أَنْ أَعْلَمَ كَيْفَ صِرْنَا نَحْنُ الْيَوْمَ أَفْضَلَ أَعْمَالاً مِنْ أَصْحَابِ الْإِمَامِ الظَّاهِرِ مِنْكُمْ فِي دَوْلَةِ الْحَقِّ وَنَحْنُ عَلَى دِينٍ وَاحِدٍ فَقَالَ إِنَّكُمْ سَبَقْتُمُوهُمْ إِلَى الدُّخُولِ فِي دِينِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ وَإِلَى الصَّلَاةِ وَالصَّوْمِ وَالْحَجِّ وَإِلَى كُلِّ خَيْرٍ وَفِقْهٍ وَإِلَى عِبَادَةِ اللَّهِ عَزَّ ذِكْرُهُ سِرّاً مِنْ عَدُوِّكُمْ مَعَ إِمَامِكُمُ الْمُسْتَتِرِ مُطِيعِينَ لَهُ صَابِرِينَ مَعَهُ مُنْتَظِرِينَ لِدَوْلَةِ الْحَقِّ خَائِفِينَ عَلَى إِمَامِكُمْ وَأَنْفُسِكُمْ مِنَ الْمُلُوكِ الظَّلَمَةِ تَنْتَظِرُونَ إِلَى حَقِّ إِمَامِكُمْ وَحُقُوقِكُمْ فِي أَيْدِي الظَّلَمَةِ قَدْ مَنَعُوكُمْ ذَلِكَ وَاضْطَرُّوكُمْ إِلَى حَرْثِ الدُّنْيَا وَطَلَبِ الْمَعَاشِ مَعَ الصَّبْرِ عَلَى دِينِكُمْ وَعِبَادَتِكُمْ وَطَاعَةِ إِمَامِكُمْ وَالْخَوْفِ مَعَ عَدُوِّكُمْ فَبِذَلِكَ ضَاعَفَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ لَكُمُ الْأَعْمَالَ فَهَنِيئاً لَكُمْ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَمَا تَرَى إِذاً أَنْ نَكُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ وَيَظْهَرَ الْحَقُّ وَنَحْنُ الْيَوْمَ فِي إِمَامَتِكَ وَطَاعَتِكَ أَفْضَلُ أَعْمَالاً مِنْ أَصْحَابِ دَوْلَةِ الْحَقِّ وَالْعَدْلِ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ أَ مَا تُحِبُّونَ أَنْ يُظْهِرَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى الْحَقَّ وَالْعَدْلَ فِي الْبِلَادِ وَيَجْمَعَ اللَّهُ الْكَلِمَةَ وَيُؤَلِّفَ اللَّهُ بَيْنَ قُلُوبٍ مُخْتَلِفَةٍ وَلَا يَعْصُونَ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ فِي أَرْضِهِ وَتُقَامَ حُدُودُهُ فِي خَلْقِهِ وَيَرُدَّ اللَّهُ الْحَقَّ إِلَى أَهْلِهِ فَيَظْهَرَ حَتَّى لَا يَسْتَخْفِيَ بِشَيْ‏ءٍ مِنَ الْحَقِّ مَخَافَةَ أَحَدٍ مِنَ الْخَلْقِ أَمَا وَاللَّهِ يَا عَمَّارُ لَا يَمُوتُ مِنْكُمْ مَيِّتٌ عَلَى الْحَالِ الَّتِي أَنْتُمْ عَلَيْهَا إِلَّا كَانَ أَفْضَلَ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ كَثِيرٍ مِنْ شُهَدَاءِ بَدْرٍ وَأُحُدٍ فَأَبْشِرُوا.

[43]. روایات آن در پاورقی شماره 30 از همین جلسه گذشت.